شيوه‌های زودبازده شرق‌شناسان در مطالعات حديثی

راوی: مدير دفتر شرق شناسی و حديث با اشاره به ضرورت استفاده از شيوه ها و روش های كارامد پژوهش در حوزه حديث تصريح كرد : مستشرقان، در مطالعات خود شيوه ای كارامد و زودبازده دارند كه می توان از اين روش ها، در مطالعات حديثی بهره جست.

به گزارش راوی: حجت الاسلام و المسلمين علی راد، در گفتگو با خبرنگار ما شناخت خلأها و زمينه های پژوهشی و نوع موضوعاتی كه مستشرقان برای پژوهش در حوزه حديث انتخاب می كند را برای حديث پژوه مسلمان مؤثر دانست و گفت: اطّلاع از آرا و انديشه های مستشرقان در حوزه حديث، برای نقد افكار آنها ضروری است.
وی در خصوص ضرورت های بررسی پژوهش های شرق شناسان در خصوص حديث گفت: در مطالعات شرق شناسی، با دو مفهوم از «استشراق» رو به رو هستيم: «شرق جغرافيايی» و «شرق فكری و فرهنگی». به هر نوع پژوهش پيرامون شرق جغرافيايی و زمينی، می توان گفت: شرق شناسی؛ امّا اگر منظور شرق فكری و فرهنگی باشد، حوزه مطالعاتی شرق شناسی، اندكی متفاوت از مفهوم نخست شرق شناسی خواهد بود.
وی افزود: روشن است كه شرق به معنای جغرافيايی، به گستره تاريخ، دائماً در حال تغيير مكانی و جغرافيايی بوده است، پس نمی توان معيار و محدودۀ خاصی را برای شرق جغرافيايی ترسيم كرد. از اين رو، مستشرقانی چون رودی بارتِ آلمانی ما را به اين نكته توجّه داده اند كه مراد از شرق شناسیِ علمی - تخصّصی، مطالعۀ شرقِ فكری و فرهنگی است كه از جمله آنها مطالعاتِ اديان شرقی است.
راد با اشاره به ضرورت شناخت پژوهش های مستشرقان در حوزه حديث، برای محقّقان عرصه حديث پژوهی، تصريح كرد: اين ضرورت را می توان در محورهای ذيل چنين تبيين كرد: اول اين كه، استشراق، امروزه يك جريان پويای علمی و گسترده در عرصه حديث پژوهشیِ است و اطّلاع از آرا و انديشه های مستشرقان در زمينه حديث، برای محقّقان مسلمان، يك نياز علمی و پژوهشی به شمار می آيد؛ به اين معنا كه ارائه يك نظريه يا مقالۀ جامع و كامل، امروزه بدون اطّلاع از ديدگاه های مستشرقان، اندكی دور از منطق علمی خواهد بود.
مدير دفتر شرق شناسی و حديث افزود:برخی از پژوهش های حديثی مستشرقان، آميخته به اغراض سياسی، غير علمی و گاه اشتباهات فاحشِ پژوهشی است. اطّلاع از اين كاستی ها و نقد آنها، می تواند در پالايش ميراث علمی مرتبط به حديث، مفيد باشد و اين پالايش جز با شناختِ آثار و آرای مستشرقان، دست نيافتنی است.
حجة الاسلام والمسلمين راد به ضرورت سوم اشاره كرد و گفت: امروزه در جهان غرب، مُعرفان اسلام در مراكز آكادميك و گاه در حوزه عموم مردم عادی آرا، نوشته ها و مقالات همين مستشرقان است كه بر شناختِ طبقه فرهيخته از اسلام، بويژه حديث كه از منابع مهم و بنيادی در مطالعات اسلامی به شمار می آيد، تأثير زيادی گذاشته است. از اين رو پرداختن به مطالعات مستشرقان، برای آگاهی از نوع و محدوده شناخت آنها از اسلام، ضروری خواهد بود.
حجت الاسلام و المسلمين راد اصلی ترين نقدهای وارد بر تحقيقاتِ شرق شناسان در حوزه حديث را به دو دسته تقسيم كرد و گفت :بديهی است كه هيچ جريان علمی و پژوهشی، خالی از عيب، كاستی و نقدپذيری نيست. استشراق علمی هم به عنوان يك جريان پژوهشی در حوزۀ حديث، استثنا از نقدپذيری نخواهد بود. دسته اول، نقدهايی است كه مربوط به بُعد روانی و انگيزشی مستشرقان در حديث پژوهی است. برخی از نويسندگان مسلمان، در نگاشته ها و گفتارهای خود به هنگام نقد جريان استشراق، تنها به اين نقدها بسنده می كنند كه از جملۀ آنها، آميختگی مطالعات شرق شناسان به اغراض سياسی، پژوهش حديث به منظور نقد و ابطال آن، خدشه در سيمای حديث و موارد مشابه از اين دست است.
وی افزود: هر چند می توان اين اشكالات را به عنوان نقد نيز مطرح كرد، ولی در مباحث علمی و تخصصی حديث پژوهی، از جايگاه و ارزش پژوهشی برخوردار نيستند. يعنی نمی توان نوشته كسی را ـ هر كسی كه باشد ـ چه مسلمان چه مستشرق، به بهانه سوء نيت احتمالی و گمانی، نوشته ای غير علمی پنداشت.
راد ادامه داد: دسته دوم، نقدهايی هستند كه از حيث پژوهشی و علمی، بر تحقيقات مستشرقان در حوزه حديث وارد است. البته اين نقدها، بيشتر ناظر بر مستشرقانی است كه هنوز از قوت علمی و پژوهشی كافی برخوردار نبوده و به دلايلی آثاری را به قلم آورده اند. از جمله نقدهای دسته دوم می توان به موارد ذيل اشاره كرد : ناآشنايی با زبان حديث؛ عدم توجّه به ديدگاه های شيعه در مباحث حديث پژوهی؛ناديده گرفتن شيوه های نقد و فهم حديث؛ داشتن پيش فرض ها و ذهنيت های پيشين در مطالعات حديثی.
وی گفت: برای نقد افكار و آثار شرق شناسان در حوزه حديث می توان از آرا و انديشه های آنان بهره های پژوهشی برد. وی از آلمان و هلند به عنوان پايگاه های اصلی و مراكز تخصّصی و اصلی مطالعات حديثی در جهان نام برد و عنوان كرد :اين مراكز به صورت كاملاً تخصصی و با رويكرد پژوهشی، به مطالعات حديث می پردازند.
حجت الاسلام والمسلمين راد پيشينه تاريخی مطالعات حديثی مستشرقان را به قرن هفدهم منسوب كرد و گفت: زمانی كه هربلو، خاورشناس فرانسوی، برای نخستين بار در دايرة المعارفی كه پيرامون شرق بود، مدخلی را به حديث اختصاص داد و دربارۀ صحّت روايات اسلامی اظهار نظر كرد كه در اين مدخل، بر اين رأی بود كه بيشترين احاديث اسلامی، جعلی هستند. وی عمده ترين گرايش های پژوهش های مستشرقان در مطالعات حديثی را با توجّه به آثار موجود بدين شرح عنوان كرد: احيا و تصحيح نسخ خطی و چاپ آنها؛ تهيه فهرست های اجمالی و تفصيلی احاديث؛ تهيه و تنظيم فهرست موضوعی احاديث؛ پژوهش پيرامون سيره و شخصيت پيامبر(ص)؛ پژوهشهای تحليلی - انتقادی تاريخ حديث؛  مطالعات سندشناسی.
اين پژوهشگر علوم حديث با اشاره به شكل گيری رويكرد علمی ـ تخصصی به مطالعات حديثی در ميان مستشرقان تصريح كرد : از قرن هجدهم به بعد، شاهد شكل گيری رويكرد علمی ـ تخصّصی به مطالعات حديثی در ميان مستشرقان هستيم . همچنين شاهد پژوهش انتقادی سيره نبوی، مستندسازی انگاره جعلی بودن احاديث اسلامی، تشكيك در اصالت دانش رجال، فقه الحديث و نقد الحديث. اوج اين نوع پژوهش ها را در آثار گلدزيهر، شاخت، خوتير يونبُل و موتسكی، هستيم.