کشت آزولا در جهان معمول است این گیاه به عنوان سرخس آبزی از یک ساقه کوتاه، منشعب و شناور تشکیل شده و دارای ریشه‌هایی است که در آب آویزان‌اند.
برگ‌های این گیاه به طور متناوب مرتب شده و هر کدام از یک لوب پشتی هوایی ضخیم حاوی کلروفیل سبز و یک لوب شکمی شناور نازک، بی‌رنگ و کمی بزرگتر تشکیل شده‌اند.
در برخی شرایط، رنگدانه آنتوسیانین به سرخس، رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز می‌دهد. قطر گیاه از 1 تا 2.5 سانتی‌متر برای گونه‌های کوچک و 15 سانتی‌متر یا بیشتر برای گونه دیگر، متغیر است.
گیاهان آزولا، مثلثی یا چند ضلعی شکل هستند و به صورت تکی یا حصیر روی سطح آب شناور هستند، قابل توجه‌ترین ویژگی آزولا رابطه همزیستی آن با جلبک سبز آبی (سیانوباکتریوم) Anabaena azollae تثبیت کننده نیتروژن است.
آزولا در ازای نیتروژن ثابت اتمسفر و احتمالاً سایر مواد محرک رشد، مواد مغذی و یک حفره محافظ را در هر برگ برای کلنی‌های جلبک فراهم می‌کند.
نقش آزولا در کشاورزی
آزولا نقش تاریخی در کشاورزی دارد. برای قرن‌ها، این گیاه به عنوان یک گیاه مفید در جنوب چین و ویتنام شمالی شناخته شده است، جایی که به دلیل توانایی‌های تثبیت نیتروژن به عنوان کود زیستی و کود سبز برای محصول برنج استفاده می‌شد.
تولید آزولا در اوایل دهه 1960 در چین و ویتنام به شدت ترویج شد و در نتیجه گسترش سریعی در این کشورها ایجاد شد.
در دهه 1970 در نتیجه بحران نفت و افزایش قیمت کودهای N وابسته به سوخت فسیلی توجه بین‌المللی را به خود جلب کرد. آزولا جایگزینی بالقوه برای آن‌ها شد چراکه اعتقاد بر این بود که می‌تواند تولید برنج را در بسیاری از کشورهای گرمسیری تقویت کند.
با این حال، اشتیاق به آزولا در دهه 1980 محو شد و دوره‌ای از شک و تردید را به دنبال داشت. تولید آزولا در چین و ویتنام کاهش یافت (شاید به دلیل استفاده فزاینده از زمین برای تولید غذا) و توسعه آزولا در سرتاسر جهان به دلیل محدودیت‌های جدی مانند در دسترس بودن آب، مشکلات در نگهداری و جابجایی، نیازهای بالای نیروی کار، انتظارات اولیه را برآورده نکرد.
البته لازم به ذکر است که آزولا اغلب توسط کشاورزان به عنوان یک علف هرز مضر در نظر گرفته می‌شود.
- با این حال، آزولا چندین ویژگی زراعی غیرقابل انکار ظرفیت تثبیت نیتروژن اتمسفر، بهره‌وری بسیار بالا در محیط مناسب، محتوای پروتئین بالا، اثر علف‌کش و ظرفیت کاهش تبخیر کود نیتروژن دارد.
- تحقیقات و ترویج آزولا به عنوان خوراک دام در حال افزایش است. از آنجایی که آزولا نسبت به اکثر گیاهان علوفه سبز و ماکروفیت‌های آبزی دارای محتوای پروتئین بالاتری (19 تا 30 درصد) است و ترکیب اسید آمینه ضروری (به ویژه لیزین) برای تغذیه حیوانات مفید است، آزولا می‌تواند یک مکمل پروتئینی با ارزش برای بسیاری از گونه‌ها از جمله نشخوارکنندگان باشد.
- از آنجا که آزولا می‌تواند تشک‌های متراکمی را روی سطوح آب تشکیل دهد، در بسیاری از مناطق به عنوان علف‌های هرز آبی طبقه‌بندی شده است و موانعی برای ماهیگیری و انسداد لوله‌ها و پمپ‌ها به شمار می‌آید.
- دلیل اصلی محبوبیت پایدار آزولا در بین کشاورزان، توانایی آن در تثبیت نیتروژن است چراکه در شالیزارها در شرایط غرقابی که حبوبات تثبیت کننده N نمی‌توانند رشد کنند، ارزشمند است.
- همچنین منبع کود سبز برای برنج‌های مرتفع است که در حاصلخیزترین خاک‌هایی که کشاورزان تمایلی به استفاده از آن برای محصولات حبوبات ندارند رشد می‌کند.
- آزولا در مدت 25 تا 35 روز به راحتی می‌تواند نیتروژن کافی را برای یک محصول برنج 4 تا 6 تن در هکتار در فصل بارندگی یا یک محصول 5 تا 8 تن در هکتار تحت آبیاری در فصل خشک تثبیت کند.
- آزولا همچنین با ارائه هوموس غنی از مواد مغذی از طریق تجزیه آن به حفظ حاصلخیزی خاک کمک می‌کند.
- یک آزمایش چینی در شرایط کنترل‌شده نشان داده است که پوشش کامل یا 2/3 آزولا می‌تواند از تخمگذاری پشه‌های کولکس جلوگیری یا محدود کند هرچند که از تخمگذاری آنوفل سیننسیس جلوگیری نکرد، اما ظهور حشرات بالغ را محدود کرد.
- آزولا می‌تواند مقادیر زیادی آلاینده مانند فلزات سنگین، رادیونوکلئیدها، رنگ‌ها، آفت‌کش‌ها و غیره را انباشته کند. به همین دلیل، از دهه 2000 به‌عنوان نامزدی برای پاک‌سازی زیستی پساب‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است.
- آزولا توانایی جذب مواد مغذی و آلاینده‌ها را از آب دارد. در برخی از سیستم‌های تصفیه آب برای تصفیه و بهبود کیفیت آب در استخرها و سایر محیط‌های آبی استفاده می‌شود.
- نیتروژن تنها حداکثر عامل بازدارنده در کشت برنج است که به شدت بر عملکرد محصول تأثیر می گذارد. آزولا به طور قابل توجهی حجم کود نیتروژن موجود در برنج را افزایش می‌دهد و صدها سال است که به عنوان یک کود نیتروژن سبز برای افزایش تولید برنج استفاده می‌شود.
- آزولا استعداد بهتری نسبت به برنج برای به دست آوردن پتاسیم در بافت‌های خود در محیط‌های کم پتاسیم دارد و برنج را پس از تجزیه آزولا با پتاسیم عرضه می‌کند.
- در مقایسه با کودهای شیمیایی نیتروژن‌دار، آزولا بیش از چند اثر طولانی مدت خاص همراه با بهبود حاصلخیزی خاک با افزایش نیتروژن کلی، کربن طبیعی، به علاوه فسفر، پتاسیم، مواد مغذی مختلف و موضوع طبیعی دارد.
- در صورت استفاده از کودهای شیمیایی نیتروژن دار، وجود تشک آزولا تبخیر آمونیاک را که معمولاً ممکن است رخ دهد، کاهش می‌دهد.
- وقتی آزولا در مزرعه برنج رشد می‌کند، تبخیر آمونیاک را که به دنبال استفاده از کودهای نیتروژن معدنی اتفاق می‌افتد، 20 تا 50 درصد کاهش می‌دهد.
- انواع آزولا، شامل آزولا نیلوتیکا، آزولا فیلیکولوئیدها، آزولا مکزیکا، آزولا میکروفیلا و آزولا پیناتا است.
مراحل کشت آزولا
- یک منطقه نیمه سایه را انتخاب کنید زیرا نور خورشید باعث از بین رفتن حوضچه می‌شود.
- حوضچه‌ای به عمق 20 سانتی‌متر را حفر کنید و ورق پلاستیکی را در اطراف زمین پهن کنید تا از هدر رفتن آب جلوگیری شود.
- مقداری خاک و مدفوع گاو 4 تا 5 روزه اضافه کنید زیرا دسترسی به مواد مغذی را در استخر افزایش می‌دهد.
- حوضچه را با 10 سانتی‌متر آب پر کنید و به مدت 2 تا 3 روز حوض را بدون مزاحمت بگذارید.
- پس از آن، با مالیدن آرام به دست‌ها، کشت آزولا را در حوضچه اضافه کنید.
- برداشت آزولا پس از 2 هفته از افزودن کشت آزولا آغاز می‌شود.
رشد و تکثیر آزولا
آب، نیاز اساسی برای رشد و تکثیر آزولا است زیرا این گیاه به کمبود آب بسیار حساس است. اگرچه آزولا می‌تواند روی سطوح گلی مرطوب یا بسترهای مرطوب حفره‌ای رشد کند، اما حالت شناور آزاد را ترجیح می‌دهد.
- آزولا می‌تواند در محدوده PH 5 تا 10 زنده بماند، اما رشد بهینه در محدوده 4.5 تا 7 مشاهده می‌شود. دمای مطلوب برای رشد و تثبیت نیتروژن معمولا در20 تا 30 است و گیاه در دمای کمتر از 5 درجه سانتیگراد و بالای 45 درجه سانتیگراد شروع به مردن می‌کند البته گونه Azolla filiculoides می‌تواند در دمای 5- درجه سانتیگراد بدون آسیب ظاهری مقاومت کند.
- تحمل به نمک نیز بستگی به گونه دارد، با افزایش شوری بالای 380 میلی‌گرم در لیتر، سرعت رشد آزولا پیناتا کاهش می‌یابد. گزارش شده است که Azolla filiculoides بیشترین تحمل به نمک را داراست.
- در طول دوره‌های استرس، تصور می‌شود که آنتوسیانین با جذب مقداری از نور و تبدیل آن به گرما، از دستگاه فتوسنتزی در برابر آسیب به شدت نور بالا محافظت می‌کند، به همین دلیل، آزولا اغلب در شرایط مزرعه، به ویژه در جاهایی که کمبود فسفر دارد، رنگ قرمز نشان می‌دهد.
- آزولا در سایه کامل تا نیمه سایه (25 تا 50 درصد نور کامل خورشید) بهترین رشد را دارد. رشد در سایه سنگین به سرعت کاهش یافته و بیش از 50٪ نور کامل خورشید باعث کاهش فتوسنتز می‌شود.
- رطوبت نسبی بهینه برای رشد آزولا بین 85 تا 90 درصد است، آزولا در رطوبت نسبی کمتر از 60 درصد خشک و شکننده می‌شود.
- کشت موفق آزولا مستلزم مصرف مقدار مشخصی کود فسفر (0.5 تا 1.0 کیلوگرم فسفر در هکتار در هفته) است، اما این لزوماً به معنای افزایش مقدار کود فسفر مورد نیاز برای تولید یک محصول برنج نیست.
- آزولا گیاهی بسیار پربار است. بسته به شرایط، زیست توده خود را در عرض 3 تا 10 روز دو برابر می‌کند و عملکرد می‌تواند به 8 تا 10 تن ماده تازه در هکتار در مزارع برنج آسیایی برسد.
- در هند، عملکرد 37.8 تن وزن تر در هکتار (2.78 تن DM / هکتار) برای Azolla pinnata گزارش شده است.
- آزولا را می‌توان به عنوان یک کشت مخلوط نیز کشت کرد و پس از پیوند برنج به عنوان کود دامی استفاده کرد. این کار در مکان‌هایی انجام می‌شود که در سیستم کشت زمانی برای رشد آزولا به صورت تک محصولی وجود ندارد.
- همچنین می‌توان آن را هم به صورت تک کشت و هم به صورت مخلوط کشت کرد. این روش برای رشد آزولا قبل از کاشت محصول برنج طراحی شده است و اجازه می‌دهد تا نیتروژن اضافه شده برای محصول از طریق کشت آزولای مخلوط شده تولید شود.
فرآوری آزولا
- آزولا را می‌توان به صورت تازه یا خشک برای دام تغذیه کرد. می‌توان آن را به طور مستقیم یا مخلوط با کنسانتره به گاو، طیور، گوسفند، بز، خوک و خرگوش داد.
- چند روز طول می‌کشد تا حیوانات به طعم آزولا عادت کنند، بنابراین بهتر است در مراحل اولیه آن با کنسانتره تغذیه شود، هنگامی که از سرگین به عنوان کود در حوضچه‌های آزولا حیاط خلوت استفاده می‌شود، آزولا باید به طور کامل با آب تازه شسته شود تا بوی سرگین از بین برود.
- از آنجایی که آزولای تازه بسیار فاسد شدنی است، توصیه می‌شود در صورت وجود مقدار اضافی، فوراً خشک شود یا برای گونه‌های دامی که شکل خشک شده برای آن‌ها کاربردی‌تر است تبدیل شود.
- آزولا معمولاً در سایه خشک می‌شود و به صورت خشک، به عنوان مثال در یک سطل پلاستیکی، برای استفاده بعدی نگهداری می‌شود.
تولید آزولا در هند
یک حوض سایه‌دار در نزدیکی خانه کشاورز (برای اطمینان از نگهداری و نظارت منظم) و یک منبع آب انتخاب می‌شود. این حوض مساحت 4 تا 4.5 مترمربع و عمق 10 تا 15 سانتی‌متر دارد و می‌تواند حدود 2 کیلوگرم در روز آزولا تازه تولید کند که برای خوراک تکمیلی دو گاو شیری کافی است.
برای این کار باید یک ورق پلاستیکی در حوضچه پهن شده و محکم شود. برای شروع رشد آزولا، خاک حاصلخیز الک شده مخلوط با سرگین گاو و آب (یا دوغاب بیوگاز) به عنوان کود اضافه شده و باید حوضچه با کشت تازه آزولا (حدود 800 گرم برای یک حوضچه 2 متر مربعی) تلقیح شود. (محصول با استفاده از حدود 1 کیلوگرم سرگین گاو حفظ می‌شود.)
نیاز است که هر دو هفته، 80 تا 100 گرم سوپرفسفات استفاده شده و اولین محصول در 15 تا 20 روز آماده شود که بعد می‌توان آن را روزانه برداشت کرد.
البته حوضچه باید هر شش ماه یکبار تخلیه شده و مازاد آزولای تولید شده در سایه خشک شود تا بعدا استفاده شود.
