سهم ۶۰ درصدی زنان از خرید کالا در اینستاگرام و تلگرام
سهم‌گیری شبکه‌های اجتماعی از فروش آنلاین
این اتفاقی است که هم در ایران و هم در جهان مشاهده می‌شود و پاندمی‌کرونا تاثیر زیادی روی رشد آن داشته است. نکته جالب اینکه نقش زن‌ها هم در تاسیس کسب‌وکارهای آنلاین و هم در خرید آنلاین از شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت در حال افزایش است. از طرف دیگر گزارش‌های جدید منتشر‌شده حاکی‌از نقش قابل‌توجه دو شبکه اینستاگرام و تلگرام در فروش آنلاین کالا در ایران است و نکته جالب‌توجه این است که تلگرام به رغم فیلتر‌بودن در ایران سهم ۶/ ۱۵درصدی از فروش آنلاین کالا و اقتصاد کسب‌وکارهای کوچک در شبکه‌های اجتماعی را در اختیار دارد. چند سال قبل موسسه تحقیقاتی میزان تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر خرده‌فروشی‌های آنلاین را بررسی کرد که بر اساس آن ۵۰۰ خرده‌فروشی آنلاین برتر جهان در سال ۲۰۱۳ درآمدی برابر ۶۹ میلیارد دلار از طریق ارجاعات از شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند که این میزان نسبت به سال قبل آن رشد ۶۰ درصدی داشته است. این موضوع از آن جهت جالب بود که خود بازار جهانی تجارت الکترونیک در همان بازه زمانی تنها رشدی ۱۷درصدی داشت.
در سال ۲۰۲۰ بر اساس گزارش Globalnews به‌دلیل شیوع کرونا سهم فروش آنلاین از طریق شبکه‌های اجتماعی ۴/ ۸۹ میلیارد دلار برآورد شد و پیش‌بینی می‌شود این میزان در سال ۲۰۲۷ به ۶۰۴میلیارد دلار برسد. تنها سهم شبکه‌های اجتماعی از فروش آنلاین در آمریکا در سال ۲۰۲۰ به ۹/ ۲۶ میلیارد دلار می‌رسد.
در ایران آمارهای دقیقی از میزان فروش آنلاین در شبکه‌های اجتماعی وجود ندارد، با این حال بخش عمده فروش آنلاین در دو شبکه اینستاگرام و تلگرام انجام می‌شود. براساس گزارش پلت‌فرم آمارگیری «زلکا» ۲۴هزار و ۳۷۲ فروشگاه آنلاین در اینستاگرام و ۴هزار و ۵۱۲ فروشگاه اینترنتی در پیام‌رسان تلگرام در ایران مشغول به فعالیت هستند. بر اساس این گزارش که از پایش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌دست آمده، حدود ۳۰هزار صفحه مربوط به فروشگاه‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی در بازه زمانی تابستان و پاییز ۹۹ ثبت شده است. ۵۹درصد این فروشگاه‌های اینترنتی ساکنان تهران هستند و با فاصله‌ای زیاد استان فارس و خراسان‌رضوی با ۱۲ درصد در رتبه دوم قرار دارند. همچنین فروشگاه‌های آنلاین در این شبکه‌ها مستقر در مازندران و کرمان هم با ۹ درصد در جایگاه‌های بعدی هستند.چندی قبل افشین کلاهی رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی ایران آمارهایی از وضعیت فعالیت‌های تجاری در حال انجام بر بستر اینستاگرام ارائه داد. وی در گفت‌وگو با «ایلنا» گفت: ما حدود ۲۴میلیون کاربر اینستاگرام داریم که براساس برآوردها، ۳۷درصد از آنها حداقل یک‌بار روی این شبکه خرید و فروش انجام داده‌اند و این بازاری افزون بر ۵ هزار میلیارد تومان در سال است. وی ادامه داد: برآوردی دیگر از حدود ۲۰۰هزار کسب‌وکار فعال در شبکه‌های مجازی خبر می‌دهد.
زن‌ها بزرگ‌ترین خریداران شبکه‌های اجتماعی
اما فروشگاه‌ها در شبکه‌های اجتماعی چه می‌فروشند؟ و با چه میزان توسط خانم‌ها و آقایان دنبال می‌شوند؟ در گزارش زلکا آمده است که با شیوع کرونا، مشارکت و استقبال خریداران از صفحات اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی افزایش ۵/ ۲برابری داشته است که خانم‌ها با مشارکت بیش از ۶۰ درصد بیشترین فعالیت را در فروشگاه‌های فعال در شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند.
بیشترین فروشگاه‌های اینترنتی در شبکه‌های اجتماعی به پوشاک با سهم ۲۴درصدی تعلق دارد. زیبایی و سلامت سهم ۱۹ درصدی، لوازم‌خانگی سهم ۱۴درصدی و لوازم الکترونیکی سهم ۱۱درصدی را به خود اختصاص داده‌اند. ۷درصد فروشگاه‌های آنلاین هم به مواد خوراکی، لوازم ورزشی و زیورآلات اختصاص دارد. گزارش زلکا از دو سال ۹۸ و ۹۹ نشان می‌دهد که بیشترین خرید آنلاین در شبکه‌های اجتماعی در ماه آذر اتفاق افتاده است. به‌نظر می‌رسد وجود کمپین‌های بلک‌فرایدی و شب‌یلدا در آذر، تعداد دنبال‌کنندگان و نرخ مشارکت را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش داده است. همچنین طبق آمارهای ارائه‌شده توسط زلکا به‌دلیل هزینه بالای توسعه و نگهداری وب‌سایت و در برخی موارد بازده پایین آن، بسیاری از کسب‌وکارها به تبلیغ و فروش محصولات خود در اینستاگرام، به‌ویژه در شهرهایی که اینترنت ضریب نفوذ خوبی دارد، می‌پردازند.
افزایش کسب‌وکارهای آنلاین تاسیس‌شده توسط زنان
از سوی دیگر نگاهی به آمارهای کسب‌وکارهای اینترنتی ایجاد‌شده هم نشان می‌دهد که تقاضای تاسیس کسب‌وکارهای اینترنتی توسط زنان روبه‌افزایش است.
در پاییز امسال ۲۵۲ فقره پروانه کسب از طرف اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی صادر شده که از این میان ۲۱۹ پروانه برای آقایان و ۳۳ پروانه برای خانم‌ها بوده و در مقایسه با گزارش کلی این اتحادیه، میزان کسب پروانه توسط خانم‌ها در فصل پاییز با افزایش ۳ درصدی همراه بوده است.
اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی در پاییز سال‌جاری ۲۵۲ فقره پروانه کسب‌وکار را صادر کرده و در گزارشی به شرح جزئیاتی از این پروانه‌های صادره از جمله پراکندگی پروانه‌ها در سطح کشور، جنسیت دریافت‌کنندگان پروانه و همچنین نوع کسب‌وکارهای دریافت‌کننده مجوز پرداخته است. همچین طبق اعلام ستاد ملی مبارزه با کرونا، به‌دلیل بحران بیماری کووید-۱۹ در کشور، متقاضیان حقیقی پروانه کسب‌وکارهای مجازی تا پایان سال ۱۳۹۹ برای صدور یا تمدید پروانه کسب از ارائه گواهی موضوع ماده ۱۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم معاف بوده و می‌توانند صرفا با ارائه تعهدنامه اقدام به دریافت پروانه کسب کنند. از کل پروانه‌های صادرشده در پاییز امسال، استان تهران با تعداد ۱۴۶ فقره بیشترین پروانه را در بین استان‌ها کسب کرده است.
همچنین استان‌های اصفهان، فارس و قزوین بعد از تهران بیشترین پروانه کسب را نسبت به بقیه استان‌ها کسب کرده‌اند. این گزارش در مقایسه با گزارش پیشین این اتحادیه درخصوص صدور پروانه‌های کسب، نشان می‌دهد که چه استان‌هایی افزایش کسب مجوز داشته و چه استان‌هایی در این مدت پروانه کمتری کسب کرده‌اند. این موضوع از طرفی می‌تواند نشانگر میزان فعالیت اکوسیستم در هر استان باشد.
از کل مجوزهای صادره در پاییز، ۲۱۹پروانه برای آقایان صادر شده که سهم ۸۶درصدی را نشان می‌دهد و باقی‌مانده پروانه‌ها که شامل ۳۳ پروانه یا به‌عبارتی ۱۴درصد از کل پروانه‌های صادره در فصل پاییز می‌شود، برای خانم‌ها صادر شده است. در کل و در مقایسه با گزارش کلی این اتحادیه، میزان کسب پروانه توسط خانم‌ها در فصل پاییز با افزایش ۳درصدی همراه بوده است.
همچنین ۱۰۳ پروانه کسب صادرشده که شامل ۵/ ۴۱درصد می‌شود، از طرف اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی از نوع حقوقی بوده و ۱۴۹ پروانه کسب صادرشده نیز از نوع حقیقی هستند که شامل ۵/ ۵۹درصد می‌شود.
میزان پراکندگی پروانه‌های صادرشده در رسته‌های مختلف از طرف اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی در فصل پاییز حاکی از آن است که ۷/ ۵۴ درصد شامل عرضه انوع کالا و خدمات در فروشگاه‌های مجازی، ۶/ ۲۴درصد شامل عرضه انواع کالا در فروشگاه‌های مجازی، ۷/ ۱۰درصد شامل عرضه گروه کالایی خاص در فروشگاه‌های مجازی، ۷/ ۶ درصد شامل عرضه انواع خدمات در فروشگاه‌های مجازی و ۱۷/ ۳درصد شامل عرضه خدمات در یک گروه خاص در فروشگاه‌های مجازی می‌شود. در این موضوعات، خدمات هوشمند شامل خدمات مالی، خدمات منزل، خشکشویی آنلاین و گلفروشی آنلاین، جابه‌جایی هوشمند شامل تاکسی‌های هوشمند، حمل‌بار آنلاین و پیک هوشمند، محصولات دیجیتال و لوازم‌برقی شامل محصولات دیجیتال، فروشگاه قطعات الکترونیکی و لوازم برقی و فروشگاه بزرگ شامل پوشاک، کیف و کفش، سیسمونی کودک، لوازم‌خانگی، لوازم سفر، ورزشی و سرگرمی و بخش غیره نیز شامل مشاوره، مشاوره املاک و حیوانات خانگی می‌شود.
در این میان فروشگاه بزرگ با تخصیص ۱/ ۳۱درصد از پروانه‌های کسب بیشترین جواز را در فصل پاییز در این دسته کسب کرده است. همچنین انتظار می‌رود با مجوز فروش طلا در فضای مجازی، این دسته در آینده رشد قابل‌توجهی داشته باشد.
اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی در راستای تحقق ماده ۸۷ قانون نظام صنفی و تاکید بر تشکیل این اتحادیه، فعالیت خود را از آبان ماه سال ۱۳۹۶ به‌طور رسمی در جهت حمایت از کسب‌وکارهای اینترنتی کشور، تسهیل و تسریع بخشیدن در رشد و توسعه کسب‌وکارها آغاز کرده است.
