صداوسیما دعاهای معتبر پخش کند / بهانه برای اتهام شرک و غلو به شیعیان ندهیم

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام محمد سروش محلاتی، استاد حوزه علمیه امروز، 23 فروردین ماه در قالب فایل صوتی به تشریح مضمون دعای مشهور به دعای فرج «الهی عظم البلاء و برح الخفا» پرداخت و با بیان اینکه سند این دعا معتبر نیست، گفت: ادبیات بخش نخست این دعا واجد تعبیرات متعارف در ادعیه نیست، بلکه دعاهایی است که شخص در حالی که دنیا را کاملاً تیره، تاریک و سیاهی مطلق می‌بیند بر زبان می‌آورد، زیرا این تعبیرات بسیار سنگین است: «وَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ وَ مُنِعَتِ السَّمَاءُ». امروزه از این تعبیرات به کار می‌بریم، زیرا تحت تأثیرات دعاهایی مانند این دعا بوده و هستیم، ولی اینکه چنین ادبیاتی در فرهنگ ما رواج داشته باشد، بعید است.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: در کتاب «المراقبات» مرحوم ملکی تبریزی تحت تأثیر ادبیات همین دعا، زمینه را تیره و تار می‌بیند و شاکی است؛ مثلاً در مورد روز عید فطر مناجاتی را انشاء کرده و آورده که «سیدی اشتدت الامر و کثر الظلم و الجو رو ظهر الفساد فی البر و البحر و ...؛ تعبیرات سنگینی مرحوم ملکی به کار برده و گفته فساد هیچ زمانی در طول تاریخ در خشکی و دریاها مانند زمان ما عالم‌گیر نبوده است تا جایی که می‌گوید همه شهرها ویران شده و آتش جهان را فراگرفته و عمران و آبادی ضایع شده است.

عینک تیره و تار نسبت به دنیا در دعای فرج

سروش محلاتی بیان کرد: این تعبیراتی که نشان‌دهنده نگاه منفی نسبت به کل بشر است، بسیار سنگین است و در سایر ادعیه هم کمتر شاهدیم و یا نیستیم؛ سؤال این است که آیا مجاز هستیم که اینگونه همه چیز را منفی و شر مطلق ببینیم و خیرات و برکات زندگی انسان‌ها را نبینیم؛ شیعه و مسلمین و افراد نیکوکار زیادی در دنیا هستند که خیرات دارند؛ بنابراین نمی‌توانیم این طور استدلال کنیم. یکی از ویژگی‌های این دعا آن است که عینک تیره و تاری بر چشم می‌زند.

وی با بیان اینکه ویژگی دیگر این دعا آن است که در این دعا مستقیماً با پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین و امام زمان(ع) سخن می‌گوییم، تصریح کرد: در زیاتنامه‌ها مستقیم با ائمه(ع) و پیامبر(ص) حرف می‌زنیم مثلاً اکثریت زیارت جامعه مخاطب آن امام هست، ولی در این دعا ما حاجات خود را از امام می‌خواهیم و به صورت مطلق هم تمام امور خود را از امام می‌خواهیم تا برطرف کند؛ «اکفیانی فانکما کافیان و انصرانی فانکما ناصران ...»؛ آیا این گونه تقاضا از امام به صورت مطلق با ادبیات ادعیه ما سازگار است یا خیر؟

این استاد حوزه علمیه در توضیح این مطلب اظهار کرد: به لحاظ مبانی عقلی هیچ مشکلی نداریم که خدا انجام برخی امور را به بندگان خاص و اولیائش اذن بدهد تا آنان برخی کارها را انجام بدهند؛ مثلاً قبض روح از سوی خدا انجام می‌شود و در عین حال در برخی موارد قبض به ملائکه نسبت داده شده است؛ در قرآن کریم گاهی حیات و ممات را به انبیاء و اولیاء نسبت می‌دهد و فرموده که حضرت ابراهیم به مردم گفت من برای شما به اذن خدا در گِل می‌دمم و پرنده ایجاد می‌شود که با توحید منافاتی ندارد و شرک محسوب نمی‌شود.

نسبت استقلالی صفات خدا به انبیاء شرک است

سروش محلاتی تصریح کرد: مطلبی را بزرگان ما فرموده‌اند که باید ادب را در پیشگاه الهی رعایت کنیم؛ یعنی مجاز نیستیم که رزق را که به خدا نسبت می‌دهیم به اولیاء او هم نسبت بدهیم و بگوییم امام علی هم رزاق است؛ البته امکان این مسئله هست که به اذن الهی امام هم رزاق باشد؛ اگر نبی و امام می‌تواند محی الموتی و خالق باشد، چه مانعی دارد که رزاق هم باشد، ولی آیا ادب به ما چنین اجازه‌ای می‌دهد؟ مرحوم علامه طباطبایی می‌فرماید که در ادب دینی ما، برخی امور را نمی‌توانیم به انبیاء(ع) و ائمه(ع) نسبت دهیم.

بهانه برای اتهام شرک و غلو به شیعیان ندهیم

استاد حوزه علمیه بیان کرد: اگر تعابیری که ما در مورد ائمه(ع) به کار می‌بریم بوی استقلال بدهد با روح توحید سازگار نیست؛ مثلاً اگر بگوییم «اشفع لنا عندالله»؛ این تعبیر ایرادی ندارد و نشان دهنده این است که شفاعت وساطت است و استقلال ندارد، ولی اگر اذن الله و عندالله نباشد و از تعبیر، استشمام استقلال شود به‌کارگیری این تعبیرات در ادبیات دینی ما رایج نیست، گرچه از لحاظ عقلی مانع و محذوری وجود ندارد.

وی اظهار کرد: در دعای 48 صحیفه سجادیه که مربوط به روز عید قربان و جمعه است آمده: «اسئلک امنا من عذابک، فصل علی محمد و آله و آمنی»؛ من از تو امنیت می‌خواهم و درود بر پیامبر(ص) و آلش(ع) بفرست. «استهدیک فصل علی محمد و آله فاهدنی»؛ مرا هدایت کند و صلوات بر پیامبر(ص) و خاندانش(ع) بفرست و مرا هدایت کن و تا 14 جمله دیگر دعا همین حالت را دارد؛ یعنی در کنار درود بر پیامبر(ص) و آلش(ع) درخواست حاجت از خداست و نه نبی و امام.

سروش محلاتی تاکید کرد: همه چیز در پرتو لطف و با اذن الهی رخ می‌دهد، چه جایی که کلمه اذن الله باشد و یا ظاهرا نباشد؛ بنابراین در هر دعا و مناجات هر فعلی که به خدا نسبت می‌دهیم باید تعبیر اذن الهی باشد؛ در دعای فرج، تعبیر «اکفیانی» این قید عقلی و نقلی وجود ندارد و این ضعف دعاست که مضمون آن را با مشکل روبرو کرده است.

صدا و سیما به جای دعای فرج دعاهای معتبر پخش کند

وی با بیان اینکه اگر یک فرد شیعه، این دعا را بخواند و توجه به مبانی نداشته باشد، باید به او توجه بدهیم که با جنبه استقلالی به آن نگاه نکند، افزود: چون این تعابیر در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد و از صداوسیما پخش می‌شود و عموم مردم به این مبانی توجه ندارند، چه بسا موجب ایجاد باورهای غلط در اذهان آنان شود؛ بنابراین بهتر است به جای دعای فرج از ادعیه‌ای استفاده کنیم که برای همه قابل درک و فهم است و موجب اشتباه در ذهن افراد نمی‌شود.

استاد حوزه اظهار کرد: به خصوص در رسانه‌های عمومی باید دعاهای قابل فهم برای همه قرائت شود، ضمن اینکه مخاطبان ممکن است غیر شیعه بوده و یا شیعیانی باشند که فهم عمیقی از تشیع ندارند و می‌تواند موجب ایجاد ابهام در فهم برای مردم باشد و مبانی زیر سؤال برود و یا برخی افراد مخالف، ما را متهم به اعتقادات باطل مانند شرک کنند؛ چون ائمه(ع) را در برابر حق تعالی دارای قدرت استقلالی می‌بینیم و مستقلاً به آنان متوسل می‌شویم و زمینه ایجاد می‌شود تا نسبت شرک به ما بدهند.

سروش محلاتی تصریح کرد: ادعیه صحیفه سجادیه را داریم که معتبر است یا در اصول کافی دعای فرج معتبر از امام صادق(ع) داریم که مشکلات بیان شده در این دعا هم در آن وجود ندارد. از طرفی چون این دعا را به ائمه(ع) نسبت می‌دهیم باید سند و مضمون آن قابل قبول باشد؛ امروز جنبه شعاری به این دعا داده و آن را پیشانی اعتقادات و مبانی شیعه قرار داده‌ایم پس باید دعایی را در پیشانی شیعه به دیگران معرفی کنیم که مشکل نداشته باشد تا خدای ناکرده متهم به شرک و نگاه غلو به ائمه(ع) نشویم.

خواندن دعای معروف فرج در نماز موجب بطلان آن است

استاد حوزه علمیه بیان کرد: برخی افراد توصیه می‌کنند که دعای فرج در نماز خوانده شود که شرعاً مشکل دارد، البته نه به خاطر اینکه سند و مضمون آن مأثور نیست؛ چون حتی به زبان غیر عربی هم می‌توانیم در قنوت نماز، دعا کنیم، ولی در این دعا مشکل این است که ابتدا مخاطبه با حضرت حق است و در ذیل آن خطاب به پیامبر(ص) و امام علی(ع) و امام زمان(عج) یعنی خطاب به غیر خداست.

سروش محلاتی اظهار کرد: در نماز مجاز نیستیم که با غیر خدا سخن بگوییم؛ این استفتاء از آیت‌الله تبریزی، فاضل لنکرانی، شبیری زنجانی و رهبر معظم انقلاب ... انجام شده و همه خواندن آن را موجب بطلان نماز دانسته‌اند.