بدن برای عملکرد طبیعی خود به ویتامین A نیاز دارد بنابراین وجود این ویتامین در بدن ضروری است. ویتامین A محلول در چربی است یعنی برای جذب مناسب به چربی غذایی نیاز دارد. ویتامین آ قبل از آزاد شدن در جریان خون، در کبد ذخیره می شود.
کمبود ویتامین A نادر و بیشتر ناشی از بیماری زمینه ای است. بعضی نوزادان زودرس نیز دچار کمبود این ویتامین هستند.
ویتامین آ در هشت گونه از مواد شیمیایی وجود دارد. پزشک از طریق آزمایش خون میتواند مقدار یک نوع از آن، آلفا نوکوفرول، را در بدن فرد مشخص کند. او با استفاده از این اطلاعات مجموع میزان ویتامین A در بدن فرد را میسنجد.
مقدار ویتامین A طبیعی در هر لیتر از خون معادل 17-5.5 میلیگرم است. این مقدار در نوزادان زودرس و کودکان زیر 17 سال متفاوت است. همچنین میزان طبیعی ویتامین آ در آزمایشگاه های مختلف کمی متغیر است. اگر میزان ویتامین A بزرگسال در هر لیتر از خون کمتر از 4 میلیگرم باشد، معمولا به مکمل احتیاج دارد. سیستم عصبی مرکزی بین مغز و نخاع در تعامل است. اگر میزان ویتامین A در بدن بسیار پایین باشد، آنتی اکسیدان کمتری برای محافظت از این چربی ها دارد و عملکرد طبیعی سیستم عصبی مختل می شود. ( انواع ویتامین ب چه نقشی در سلامتی دارند؟ )
بیشتر بدانید: همه آن چیزی که باید درباره بلوغ دختران و پسران بدانید
کمبود ویتامین آ 8 نشانه و علامت دارد
1. خشکی پوست
ویتامین آ در تشکیل و ترمیم سلول های پوستی اهمیت دارد. همچنین به التهاب ناشی از بعضی مشکلات پوستی کمک می کند.
اگر ویتامین آ به اندازه ی کافی تامین نشود، اگزما و سایر مشکلات پوستی رخ می دهد.
اگزما باعث خشکی، خارش و التهاب پوست می شود. براساس چند تحقیق بالینی، آلیترتینوئین (دارویی که فعالیت ویتامین آ را انجام می دهد) در درمان اگزما موثر است.
در یک تحقیق که طی 12 هفته انجام شد، افراد مبتلا به اگزما هر روز 40-10 میلیگرم آلیترتینوئین مصرف کردند و علائم بیماری در آن ها تا 53% کاهش یافت.
یادتان باشد خشکی پوست دلایل مختلف دارد اما ممکن است دلیل بروز آن کمبود مزمن ویتامین آ باشد.
خلاصه ویتامین آ در ترمیم پوست و درمان التهاب نقش مهمی ایفا میک ند. کمبود این ماده ی مغذی منجر به التهاب پوستی می شود.
مشاهده بیشتر : لیست فوق متخصص پوست و مو
2. خشکی چشم
اختلال چشم در بین شناخته شده ترین مشکلات ناشی از کمبود ویتامین آ قرار دارد.
کمبود ویتامین آ در موارد حاد منجر به از دست دادن بینایی یا از بین رفتن قرنیه می شود که بارزترین علامت آن لکه های بیتو است.
خشکی چشم، یا عدم توانایی تشکیل اشک، یکی از اولین علائم کمبود ویتامین آ است.
کودکان در هند، آفریقا و جنوب شرقی آسیا که به اندازه ی کافی ویتامین آ دریافت نمی کنند، بیشتر در معرض خطر خشکی چشم قرار دارند.
مصرف مکمل به بهبود این اختلال کمک می کند.
براساس یک تحقیق، دوز بالای ویتامین آ باعث شد شیوع خشکی چشم در کودکان و نوزادانی که به مدت 16 ماه از مکمل استفاده کردند تا 63% کمتر شود.
خلاصه کمبود ویتامین آ می تواند منجر به خشکی چشم، نابینایی یا از بین رفتن قرنیه شود که به آن لکه های بیتو هم می گویند. یکی از اولین علائم کمبود ویتامین آ عدم تشکیل اشک است.
بیشتر بدانید: کمبود ویتامین D در زنان چگونه درمان می شود؟
3. شب کوری
کمبود شدید ویتامین آ می تواند منجر به شب کوری شود.
براساس چند تحقیق مشاهده ای، آمار شب کوری در کشورهای درحال توسعه بالاست.
متخصصان بهداشت به دلیل همه گیری این مشکل برای بهبود وضعیت ویتامین آ در افرادی که در معرض خطر شبکوری قرار دارند تلاش کردهاند.
در یک تحقیق، به زنان دچار شب کوری مکمل یا غذاهای حاوی ویتامین آ خورانده شد. در هردو مورد وضعیت بهبود یافت. بعد از گذشت 6 هفته از درمان، سازگاری زنان با تاریکی تا 50% افزایش یافت.
خلاصه مصرف ویتامین آ به اندازه ی کافی برای حفظ سلامت چشم ضروری است. خشکی چشم و شب کوری در بین اولین علائم کمبود ویتامین آ قرار دارند.
مشاهده بیشتر : بهترین پزشک چشم
4. ناباروری و مشکل آبستنی
ویتامین آ نقش مهمی در تولید مثل زنان و مردان ایفا می کند و در رشد مناسب نوزاد نیز موثر است.
اگر در آبستن شدن دچار مشکل هستید، کمبود ویتامین آ می تواند یکی از دلایل باشد. ممکن است کمبود ویتامین آ باعث ناباروری زنان و مردان شود.
تحقیقات نشان می دهد موش های مونث دچار کمبود ویتامین آ برای باردار شدن با مشکل روبه رو می شوند و ممکن است جنین نارسایی مادرزادی داشته باشد.
سایر تحقیقات حاکی از این است که مردان عقیم به دلیل بالا بودن میزان استرس اکسیداتیو در بدن بیشتر به آنتی اکسیدان نیاز دارند. ویتامین آ یکی از مواد مغذی است که در بدن نقش آنتیاکسیدان را ایفا می کند.
کمبود ویتامین آ به سقط جنین نیز مربوط است.
در یک تحقیق، میزان مواد مغذی در خون زنانی که تجربهی چند سقط جنین داشتند مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج حاکی از این بود که میزان ویتامین آ در بدنشان پایین است.
خلاصه زنان و مردانی که به اندازه ی کافی ویتامین آ دریافت نکنند دچار مشکل باروری خواهند شد. کمبود ویتامین آ در والدین منجر به سقط جنین یا نارسایی مادرزادی هم می شود.
مشاهده بیشتر : بهترین دکتر زنان
5. تاخیر در رشد
رشد کودکانی که به اندازه ی کافی ویتامین آ دریافت نکنند به تاخیر می افتد. زیرا ویتامین آ برای رشد مناسب بدن انسان ضروری است.
براساس چند تحقیق، مصرف مکمل های ویتامین آ (به تنهایی یا به همراه سایر مواد مغذی) به رشد بهتر کمک می کند. اکثر این تحقیقات روی کودکان کشورهای درحال توسعه انجام شد.
درواقع، براساس یک تحقیق که روی بیش از هزار کودک در اندونزی انجام شد، کودکان دچار کمبود ویتامین آ که طی چهار ماه از مکمل ویتامین آ استفاده کردند، 0.15 اینچ (0.39 سانتیمتر) بیشتر از کودکانی که مسکن مصرف کردند رشد داشتند.
با این حال، از مرور تحقیقات چنین برمی آید که مصرف مکمل همراه با سایر مواد مغذی بیشتر از مصرف آن به تنهایی روی رشد تاثیر دارد.
به طور مثال، امتیاز رشد قد کودکان دچار تاخیر رشد در آفریقا که ویتامین و مواد معدنی متنوع دریافت کردند، نیم امتیاز بهتر از کودکانی بود که فقط از مکمل ویتامین آ استفاده کردند.
خلاصه کمبود ویتامین آ می تواند منجر به تاخیر در رشد کودکان شود. استفاده از مکمل در کنار مصرف سایر مواد مغذی بیشتر از مصرف مکمل به تنهایی روی رشد تاثیر دارد.
مشاهده بیشتر : لیست بهترین متخصصان غدد
6. عفونت حلق و قفسه ی سینه
عفونت مکرر، به خصوص در حلق یا قفسه ی سینه، می تواند نشانه ی کمبود ویتامین آ باشد.
مکمل های ویتامین آ به عفونت دستگاه تنفسی کمک می کند اما نتایج تحقیقات ضد و نقیض است.
براساس تحقیقی که روی کودکان اکوادور انجام شد، عفونت دستگاه تنفس در کودکان کموزن که هر هفته 10 هزار IU ویتامین آ مصرف می کردند نسبت به کودکانی که مسکن دریافت کردند کمتر بود.
از طرفی، مرور تحقیقات نشان می دهد مکمل های ویتامین آ خطر بروز عفونت حلق و قفسه ی سینه را تا 8% بالا می برند.
محققان پیشنهاد می کنند تنها کودکانی که دچار کمبود واقعی ویتامین آ هستند از مکمل استفاده کنند.
به علاوه، براساس یک تحقیق که روی افراد مسن انجام شد، بالا بودن میزان پروویتامین آ در خون از بدن دربرابر عفونت های دستگاه تنفسی محافظت می کند.
خلاصه مصرف مکمل از کودکان کموزن دربرابر عفونت محافظت می کند اما خطر عفونت را در گروه های دیگر بالا می برد. بالا بودن ویتامین آ در خون بزرگسالان باعث می شود فرد کمتر دچار عفونت حلق و قفسه ی سینه شود.
مشاهده بیشتر : دکتر عفونی خوب
7. جای زخم دیرتر التیام پیدا می کند
اگر جای زخم بعد از آسیب یا جراحی به خوبی ترمیم نمی شود، ممکن است فرد دچار کمبود ویتامین آ باشد.
زیرا ویتامین آ در تشکیل کلاژن (مولفه ی مهم پوست سالم) نقش دارد. تحقیقات نشان می دهد استفاده از قرص و آمپول ویتامین آ به تقویت پوست کمک می کند.
از تحقیق روی موش ها چنین برمی آید که خوردن ویتامین آ باعث بهبود تشکیل کلاژن می شود. با اینکه موش ها از استروئید استفاده می کردند (که مانع از ترمیم زخم می شود)، ویتامین تاثیر خود را گذاشت.
تحقیقات بیشتر روی موش ها نشان می دهد درمان موضعی پوست با ویتامین آ مانع از تشکیل زخم ناشی از دیابت می شود.
نتایج تحقیق روی انسان نیز به همین ترتیب است. اندازه ی زخم در مردان مسن که جای زخم را با کرم موضعی ویتامین آ درمان کردند 50% بیشتر از کسانی که این کار را انجام ندادند التیام یافت.
خلاصه خوردن و مصرف موضعی ویتامین آ به التیام زخم، به خصوص در افرادی که مستعد تشکیل زخم هستند، کمک می کند.
مشاهده بیشتر : همه آن چیزی که باید درباره بلوغ دختران و پسران بدانید
8. آکنه و جوش
از آنجایی که ویتامین آ در تشکیل پوست و مبارزه با التهاب نقش مهمی ایفا می کند، در پیشگیری یا درمان آکنه نیز موثر است.
تحقیقات زیادی کمبود ویتامین آ را به تشکیل آکنه ربط داده اند.
براساس یک تحقیق که روی 200 بزرگسال انجام شد، میزان ویتامین آ در افراد دچار آکنه 80 میکروگرم کمتر از کسانی بود که این مشکل را نداشتند.
خوردن و مصرف موضعی ویتامین آ به درمان آکنه کمک می کند. تحقیقات نشان می دهد کرم های حاوی ویتامین آ تعداد آکنه را تا 50% کاهش می دهد.
ایزوترتینوین یا آکوتان شناخته شده ترین کپسول ویتامین آ است. این دارو در درمان آکنه بسیار موثر عمل می کند اما ممکن است چند اثر جانبی شامل تغییر در خلقوخو و نارسایی مادرزادی را به دنبال داشته باشد.
خلاصه آکنه با کمبود ویتامین آ در ارتباط است. کپسول و کرم موضعی ویتامین آ در درمان آکنه موثرند اما ممکن است عوارض جانبی به دنبال داشته باشند.
بیشتر بدانید: آیا سفیدی مو ارتباطی با کمبود ویتامین و مواد معدنی دارد؟
خطرات میزان بالای ویتامین آ
ویتامین آ نقش مهمی در سلامت عمومی دارد. با این حال، اگر میزان آن در بدن بیشتر از حد طبیعی باشد، خطرناک است.
معمولا ازدیاد ویتامین آ در بدن، یا مسمومیت ویتامین آ، ناشی از مصرف مکمل های قوی ویتامین آ در طولانی مدت است. به ندرت پیش می آید که فرد فقط از طریق مصرف مواد غذایی دچار این مشکل شود.
ویتامین آ اضافی در کبد ذخیره می شود و مسمومیت و علائم مختل کننده مانند تغییر در بینایی، ورم استخوان ها، خشک و زبر شدن پوست، جراحت دهان و گیجی را به دنبال دارد.
به خصوص زنان باردار باید حواسشان به میزان مصرف ویتامین آ باشد تا از بروز نارسایی مادرزادی جلوگیری شود.
بیشتر بدانید: قرص B6 چیست؟
حتما قبل از شروع مصرف مکمل ویتامین آ با متخصص بهداشت مشورت کنید.
ممکن است بعضی از افراد به دلیل بیماری های خاص به مصرف بیشتر ویتامین آ نیاز داشته باشند اما اکثر افراد بزرگسال سالم روزانه به 900-700 میکروگرم ویتامین آ احتیاج دارند. درحالیکه نیاز کودکان کمتر است، زنان شیرده به مقدار بیشتری نیاز دارند.
خلاصه معمولا مسمومیت ویتامین آ ناشی از مصرف زیاد ویتامین در قالب مکمل است. این وضعیت مشکلات جدی نظیر تغییر در بینایی، جراحت دهان، گیجی و نارسایی مادرزادی را به دنبال دارد.
علل کمبود ویتامین A
ژنتیک
در اغلب موارد، کمبود ویتامین آ ارثی است.
کسب اطلاعات پیرامون سابقه ی خانوادگی باعث می شود تشخیص بعضی بیماری های نادر و ارثی آسانتر شود. آبتالیپوتنینمی مادرزادی و کمبود ویتامین A ارثی دو بیماری مزمن هستند که منجر به کاهش شدید میزان ویتامین A در فرد می شوند.
بیماری
همچنین ممکن است فرد درنتیجه ی بعضی بیماری ها که جذب چربی را به شدت کاهش می دهد دچار کمبود ویتامین A شود. زیرا بدن برای جذب مناسب ویتامین A به چربی نیاز دارد.
ازجمله ی این بیماری ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پانکراتیت مزمن
- بیماری سلیاک
- بیماری کلستاز کبد
- فیبروز کیستیک
کمبود ویتامین A در بین نوزادان و کودکان زودرس که وزنشان در بدو تولد پایین است و چربی کمی دارند نیز شایع است.
به خصوص کودکان زودرس در معرض خطر قرار دارند زیرا اگر دستگاه گوارش نارس باشد، عمل جذب چربی و ویتامین A مختل می شود.
همچنین ممکن است کمبود ویتامین A در این نوزادان منجر به کم خونی همولیتیک شود که گلبول قرمز را از بین میبرد.
مشاهده بیشتر : پزشک داخلی
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر سابقه ی خانوادگی کمبود ویتامین A ندارید اما علائم آن را تجربه می کنید، باید با پزشک مشاوره کنید.
کمبود شدید ویتامین آ می تواند نشاندهنده ی بیماری زمینه ای باشد. آزمایشات بیشتر به تشخیص علت و گزینه های درمان کمک میکند.
گزینه های درمان کدام است؟
در اغلب موارد، مصرف مکمل موثر واقع میشود.
نوزادان و کودکان زودرس
درحال حاضر مکمل ویتامین A ازطریق قرار دادن لوله در شکم به نوزاد داده می شود. در صورت لزوم، میتوان مکمل را تزریق نمود.
درحالیکه یک دوز از ویتامین آ میزان آن را در خون به اندازه ی کافی افزایش می دهد، ممکن است چند دوز از آن مورد نیاز باشد.
کودکان و بزرگسالان
کودکان و بزرگسالانی که به دلیل بیماری ارثی دچار کمبود ویتامین A هستند به مکمل ویتامین آ با دوز بالا احتیاج دارند.
مصرف مکمل مانع از پیشرفت بیماری می شود. اگر کمبود ویتامین A به موقع تشخیص داده شود، فرد دچار علائم عصبی نخواهد شد.
ویتامین آ در رژیم غذایی
احتمال کمبود ویتامین آ در فرد بعید است مگر اینکه دچار بیماری زمینه ای مزمن و بیماری ژنتیکی باشد یا چربی موجود در رژیم غذایی او به شدت پایین باشد. بقیه ی افراد معمولا به مصرف مکمل احتیاج ندارند.
ویتامین A در انواع مواد غذایی به وفور یافت می شود. بدن نمی تواند این ویتامین را تولید کند بنابراین باید از طریق مواد غذایی یا مصرف مکمل آن را تامین کرد.
مشاهده بیشتر : لیست بهترین دکتر متخصص تغذیه
ازجمله غذاهای حاوی ویتامین A می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- روغن سبزیجات مانند روغن جوانه ی گندم، روغن بادام زمینی و روغن زیتون
- آجیل، تخمه
- غلات کامل
- شیر
- اکثر سبزیجات شامل اسفناج، چغندر برگی، فلفل قرمز و آووکادو
عوارض کمبود ویتامین A
فرد نباید بیش از اندازه از مکمل ویتامینه ای محلول در چربی، شامل ویتامین آ، دی، ای و کا استفاده کند.
افزایش میزان ویتامین ای منجر به خونریزی غیرعادی، درد عضلات، اسهال و استفراغ می شود. خونریزی خطر سکته و مرگ را بالا میبرد.
مصرف زیاد ویتامین ای با داروهای رقیق کننده ی خون، مانند وارفارین و داروهای شیمی درمانی، نیز تداخل پیدا می کند.
فرد باید تمام مکمل و ویتامین هایی را که مرتب مصرف می کند با پزشک در میان بگذارد. بیشتر از دوز پیشنهادی از مکمل استفاده نکنید مگر اینکه به توصیه ی پزشک باشد.
جمع بندی
اگر فرد بزرگسال دچار کمبود ویتامین ای است، احتمالا از بیماری مزمن یا ژنتیکی رنج میبرد. فرد باید از پزشک کمک بگیرد.
اگر دلیل کمبود ویتامین ای مصرف رژیم غذایی کم چرب است، میتوان با افزودن چربی به رژیم غذایی این مشکل را برطرف کرد.
تداوم مصرف مکمل ویتامین ای برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و بروز عوارض ضروری است. اگر کمبود ویتامین ای در فرد به موقع تشخیص داده شود و تحت درمان منظم قرار بگیرد، به وضعیت مطلوب دست خواهد یافت.
تحقیقات پیرامون مکمل ویتامین ای، مسمومیت و محدودیت های مصرف آن ادامه دارد.
منبع: medicalnewstoday
