تأثیر ویروس کرونا بر کشاورزی
چکیده از اواخر سال ۲۰۱۹ بیماری کرونا (COVID 19) به‌سرعت گسترش یافته‌است و در سراسر جهان پایداری بازارهای جهانی محصولات غذایی را به چالش کشیده‌است. اگرچه تأثیر کامل این بیماری در بازارهای کشاورزی و مواد غذایی هنوز مشهود نیست، شواهد اولیه‌ای در مورد تأثیرات مختلف کرونا بر کشاورزی و صنایع غذایی وابسته در دسترس است. […]
چکیده
از اواخر سال ۲۰۱۹ بیماری کرونا (COVID 19) به‌سرعت گسترش یافته‌است و در سراسر جهان پایداری بازارهای جهانی محصولات غذایی را به چالش کشیده‌است. اگرچه تأثیر کامل این بیماری در بازارهای کشاورزی و مواد غذایی هنوز مشهود نیست، شواهد اولیه‌ای در مورد تأثیرات مختلف کرونا بر کشاورزی و صنایع غذایی وابسته در دسترس است. هدف این مقاله خلاصه کردن شواهد اولیه بر اساس مقالات و منابع تحقیقی گوناگون است. نتایج نشان می‌دهد که اثرات همه‌گیری مربوط به کشاورزی می‌تواند به عرضه، تقاضا، نیروی کار، امنیت غذایی، ایمنی مواد غذایی و تجارت دسته‌بندی شود.
مقدمه
اولین موارد آلودگی به ویروس کرونا در ووهان چین در تاریخ ۳۱ دسامبر گزارش شد. از آن زمان گزارش‌های موارد تأییدشدۀ جهانی ابتلا به این ویروس رشد نگران‌کننده‌ای داشته‌است. این بیماری اکنون به‌عنوان اصلی‌ترین مشکل بهداشت جهانی شناخته می‌شود که بر روند رشد طبیعی جامعه و تمام اجزای آن تأثیر می‌گذارد. همیشه خطر ابتلا به یک بیماری عفونی جدید از آنفولانزای اسپانیایی در ۱۹۱۸ تا ایدز که همچنان درمان قطعی ندارد، وجود دارد. اکنون COVID-19 بیماری مسری است که بشریت را تهدید می‌کند. همه‌گیری‌های گذشته که جهان تجربه کرده‌است نشان داده‌است که قرنطینه بر فعالیت‌های انسانی و رشد اقتصادی تأثیر دارد. ویروس کرونا همچنان در سراسر جهان گسترش می‌یابد و باعث ایجاد شرایط سختی می‌شود. برای بسیاری از اقتصادها و بخش‌ها از جمله کشاورزی، این ویروس چالش‌های جدی ایجاد کرده‌است.
پس از اولین شوک حاصل از بیماری رسانه‌ها و روزنامه‌های مختلف شروع به نگارش مقالاتی پیرامون تأثیر کرونا بر جنبه‌های مختلف به‌ویژه کشاورزی کردند. مقالات اولیه بیشتر تأکید بر لزوم اجرای فاصله‌گیری اجتماعی بودند اما مقالات بعدی با گذشت زمان تحلیل‌های پیچیده و جامع‌تری از تأثیرات مختلف این بیماری ارائه دادند. این مقاله خلاصه‌ای از مقالات روزنامه‌های مختلف دربارۀ تأثیر کرونا بر کشاورزی است. اگرچه اطلاعات و داده‌های ما برای تحلیل مناسب آثار جهانی این همه‌گیری در کوتاه‌مدت و بلندمدت هنوز اندک و ناقص است، جوامع علمی و صنعتی به دنبال اطلاعات کامل‌تری در این مورد هستند. تأثیر ویروس کرونا بر کشاورزی به طور کامل شناخته‌شده نیست و ازآنجاکه کشاورزی به دلیل ضرورت تأمین غذا در کانون توجه است و از اهداف توسعۀ پایدار قلمداد می‌شود، بررسی‌های بیشتری از وجوه مختلف اثرگذاری موردنیاز است. این مقاله می‌تواند با ترسیم نکات مهم به‌عنوان یک پیش‌زمینه برای تحقیقات آینده تحلیل‌های آتی را در زمان دسترسی به داده‌های جامع‌تر فراهم کند.
فهرست محتوا این مقاله
آثار مهم ویروس کرونا (COVID-19) بر کشاورزی
سازمان غذا و کشاورزی (FAO) اظهار داشته که COVID-19 از دو جنبۀ قابل‌توجه بر کشاورزی تأثیر می‌گذارد؛ عرضه و تقاضا برای مواد غذایی.
این دو جنبه ارتباط مستقیمی با امنیت غذایی دارند بنابراین امنیت غذایی نیز در معرض خطر است. بدیهی است که همه‌گیری جهانی از بسیاری جهات بر کشاورزی تأثیر گذاشته‌است. در ادامه به تحلیل مشکلات و مسائل عمده‌ای که این بیماری در زمینۀ کشاورزی ایجاد کرده‌است، پرداخته شده‌است.
آثار مرتبط با عرضه
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های موجود در زمان همه‌گیری دربارۀ تأمین غذا است. مقالات بسیاری در سطح جهان پیرامون توقف تولیدات کشاورزی ابراز نگرانی کرده‌اند. توقف تولیدات کشاورزی به دسترسی کمتر به غذا منجر می‌شود و پیامد این موضوع نیز عرضۀ غذا با قیمت‌های بالاتر به مردم است. این مسئله احتمالاً اولین و معمول‌ترین مسئلۀ مرتبط با کشاورزی است که در مواقع بحران جهانی مطرح می‌شود. زنجیرۀ تأمین غذا شبکه‌ای است که یک سیستم کشاورزی (مزرعه) را به میز مصرف‌کننده متصل می‌کند. مراحلی مانند تولید، بسته‌بندی، توزیع و ذخیره‌سازی جزء زنجیرۀ غذایی محسوب می‌شوند. ایجاد وقفه در هر یک از این مراحل عرضۀ محصولات کشاورزی و غذایی را مختل می‌کند. در ابتدای شیوع کرونا اعلامیه‌های انزوای اجتماعی باعث شد تا مردم به مراکز عرضه مراجعه کرده و برخی از محصولات را با کمبود مواجه کنند.
نگرانی دیگر دربارۀ عرضۀ محصولات کشاورزی و غذایی به فسادپذیری محصولات ارتباط دارد. برنامه و تقویم کشاورزان برای کاشت و برداشت محصولات غالباً امکان تغییر ندارد. بسیاری از کشاورزان با مشکلاتی از قبیل روزهای بیشتر ذخیره‌سازی محصولاتشان روبه‌رو شده‌اند که عملاً کیفیت محصول را کاهش داده و یا موجب ازبین‌رفتن محصول شده‌است. فصل بهار برای کشاورزان زمان کاشت و یا برداشت است و زمانی بسیار حیاتی تلقی می‌شود اما با وجود همه‌گیری کرونا بازارهای جهانی بیش‌ازپیش غیرقابل‌پیش‌بینی شده‌اند. علاوه بر این، عدم دسترسی به کودهای معدنی در این شرایط نیز به عدم اطمینان از کیفیت محصولات آینده دامن می‌زند. بحران‌های مرتبط با سیستم غذایی اتفاق تازه‌ای در تاریخ بشریت نیستند بر همین اساس در حال حاضر بسیاری از مردم به دلیل نگرانی از کاهش عرضۀ محصولات کشاورزی هر روز به کاشت اقلام ضروری در حیاط خانۀ خود اقدام می‌کنند. این اقدام فشار موجود برای تولیدات بیشتر را تاحدی کاهش می‌دهد و تأثیرات مثبت بسیاری دارد (درک بهتر سیستم غذایی، مصرف مواد غذایی تازه و سالم و …)
در بحث عرضۀ محصولات کشاورزی موضوع دررابطه‌با کالاهای وارداتی و یا صادراتی متفاوت است. به دلیل بسته شدن مرزها تجارت بین‌المللی قطع شد، اگرچه پس از تعریف پروتکل‌های امنیتی و بهداشتی برای جلوگیری از شیوع ویروس تجارت به ثبات رسیده اما این وضعیت ممکن است موقتی باشد و بستگی به این دارد که کشورها برای جلوگیری از شیوع ویروس و تأمین بهداشت محصولات کشاورزی چه تدابیری اندیشیده‌اند.
به‌طورکلی ما در حال حاضر شاهد اثرات غیرمستقیم همه‌گیری بر سیستم‌های کشاورزی سراسر جهان هستیم. کاهش گستردۀ تقاضا برای رستوران و خدمات غذایی تجاری در ترکیب با محدودیت‌های نیروی کار، ظرفیت فرآوری و یا ذخیره‌سازی باعث شده‌است که کشاورزان تولیدات خود را به طور گسترده کنار بگذارند. با گسترش بحران این تأثیرات به شکل گسترده‌تر و عمیق‌تری در بخش‌های کشاورزی و در نهایت اقتصاد ملی حس خواهد شد.
آثار مرتبط با تقاضا
تأثیرات بیماری همه‌گیر کرونا بر تقاضا به‌عنوان مهم‌ترین تأثیر بیماری بر کشاورزی توصیف می‌شود. مردم به دلیل ترس از طولانی شدن قرنطینه، افزایش قیمت محصولات و یا نایاب شدن برخی کالاها به دلیل مشکلات موجود در عرضه اقدام به خریدهای هیجانی و غیرمعقول کردند. این اقدام سوپرمارکت‌ها را برای تأمین نیاز مصرف‌کنندگان در شرایط دشواری قرار داد. مردم بیشتر تمایل داشتند محصولاتی تهیه کنند که مدت زمانی ماندگاری داشته‌باشد. محصولاتی که مردم بیشتر به خرید آن‌ها اقدام می‌کنند شامل غلات، حبوبات، نان، خشکبار و مواد غذایی آماده و فرآوری شده‌است. در شرایط بحران کرونا محصولات کشاورزی تازه عمدتاً به دلیل فسادپذیری با کاهش تقاضا مواجه شدند.
خرید افسار گسیخته و هیجانی می‌تواند باعث افزایش تورم در سطح جهان شود. این شرایط همان‌طور که متخصصان گزارش می‌دهند زاییدۀ کمبود عرضه نیست بلکه به سبب رفتار اجتماعی مردم در مواقع بحرانی ایجاد می‌شود.
مسئلۀ مهم دیگر کاهش تقاضا برای تولیدات سایر کشاورزانی است که گیاهان زینتی و گلخانه‌ای تولید می‌کنند. به‌عنوان‌مثال کشاورزی که گل پرورش می‌دهد در شرایط کرونا به دلیل عدم وجود بازار و تقاضا برای تولیداتش با ضرر شدیدی مواجه شده‌است. بخشی از تولیدات کشاورزی امکان ذخیره‌سازی ندارند و مصادف شدن این بحران با زمان برداشت و غیرقابل تغییر بودن تقویم کشاورزی کاهش شدید تقاضا را به همراه دارد. برخی از این تولیدکنندگان به دلیل طولانی شدن حضور این بیماری برای تأمین مخارج زندگی مجبور به تغییر شغل شده‌اند که این امر در بلندمدت پس از گذر از دوران کرونا و عادی شدن تقاضا می‌تواند کمبود شدید عرضه را به همراه داشته‌باشد.
در بحث تقاضا دوگانگی تأثیر کرونا وجود دارد. از یک سو مصرف غذای بیرون از خانه با تعطیلی رستوران‌ها با کاهش چشم‌گیری مواجه شد. درحالی‌که از سوی دیگر تقاضا برای مصارف خانگی رشد افسار گسیخته‌ای داشته‌است. تقاضای تولیدات کشاورزی اکنون بیشتر از طرف مردم برای مصارف شخصی است و این مسئله می‌تواند در درازمدت به دلیل بی‌ثباتی درآمد به کاهش بیشتر تقاضا منجر شود.
تأثیرات مربوط به نیروی کار
یکی دیگر از آثار مهم کرونا بر کشاورزی مربوط به نیروی کار است. اگر کشاورزان نتوانند نیروی کار لازم را بیابند بخشی از محصولاتشان از بین خواهد رفت. ازآنجایی‌که سرتاسر جهان به هم وابسته‌اند این مسئله به معنای واردات کمتر اقلام ضروری با هزینۀ بیشتر برای کشورهایی است که به منابع غذایی خارجی متکی هستند.
همان‌طور که به مردم آموزش داده می‌شود و انتظار می‌رود در خانه بمانند، زنجیرۀ تأمین مواد غذایی علاوه بر موارد طبیعی مؤثر در روند تولید ممکن است اختلالات بیشتری تجربه کند. کارمندان بااهمیتی در این زنجیره مانند رانندگان حمل‌ونقل، کارگران کشتی ممکن است بیمار شوند، قرنطینه شوند و یا مجبور به ماندن در خانه باشند. این مسائل تأثیرات اولیه را تشدید می‌کند. ساعت‌های کاری طولانی‌تر و فشار بر نیروی کار می‌تواند سلامت جسمی و روحی افراد را در معرض خطر قرار دهد و در نهایت به کمبود نیروی کار بیشتر منجر شود. بازه‌های زمانی کوتاه برای محصولات فسادپذیر کشاورزی نیز فشار شدیدی بر نیروی کار غیر کشاورز برای بسته‌بندی، انتقال و ذخیره‌سازی وارد می‌آورد.
ازآنجاکه بیماری کرونا جریان آزادکار را محدود می‌کند کشاورزان نگران هستند که نتوانند نیروی کار موردنیاز را به‌خصوص برای فصل کاشت و برداشت استخدام کنند. در کشاورزی به طور عمده بخش اعظمی از نیروی کار به‌صورت پاره‌وقت و یا فصلی استخدام می‌شوند و گسترش بیماری به‌وضوح باعث کمبود نیروی کار مزرعه شده‌است.
افزون بر این، در برخی کشورها بخش قابل‌توجهی از نیروی کار را کارگران مهاجر تشکیل می‌دهند که از شهرها و کشورهای دور می‌آیند و نمی‌توانند در کوتاه‌مدت جایگزین شوند. این وضعیت ممکن است در کوتاه‌مدت با ازدست‌دادن شغل اصلی و پرداختن به کشاورزی تاحدودی حل شود. اگرچه ناگفته پیداست که این افراد صلاحیت کار در مزارع را ندارند و ناکارآمدی آن‌ها روند کار را کند می‌کند.
در ماه‌های اخیر کمبود نیروی کار و طبیعت سخت‌کار کشاورزی باعث شده کشاورزان نیروی کار انسانی را با ماشین‌آلات و سیستم‌های مکانیزۀ کشاورزی جایگزین کنند به همین دلیل تقاضا برای خرید و استفاده از ماشین‌آلات روند صعودی داشته‌است.
نیروی کار کشاورزی به طور هم‌زمان ترس ازدست‌دادن شغل و درآمد و آلوده شدن به ویروس در حین کار دارند. در شرایط کنونی بهتر است اتحادیه‌های کشاورزان و تولیدکنندگان کشاورزان را ملزم کنند که شرایط ایمن و بهداشتی برای کارگران فراهم کنند. نیاز به نیروی کار برای محصولات فصلی اغلب انعطاف‌ناپذیر است. رفع کمبود نیروی کار و طراحی و برنامه‌ریزی شرایط کاری که برای کارگران و جامعه ایمن باشد برای فصول آیندۀ کشت و جلوگیری از عواقب فاجعه‌بار ازبین‌رفتن امنیت غذایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اگر کرونا مهار نشود، به این معناست که دسترسی به نیروی کار آزاد برای بخش‌های کشاورزی و صنایع غذایی امکان‌پذیر نیست و ضرر بسیار بزرگی در آینده به این بخش‌ها وارد خواهد آمد.
تأثیرات کرونا بر امنیت غذایی
در شرایط کرونا تقریباً یک‌سوم جمعیت جهان در شرایط قرنطینه قرار داشتند. در ماه‌های نخست همه‌گیری برخی اقدامات جهت حفظ امنیت غذایی توسط چین و سپس ایتالیا انجام شد. یکی از مواردی که به آن پرداخته می‌شود مربوط به تعطیلی مدارس است. در سراسر جهان مدارس وعده‌های غذایی کم‌هزینه به دانش‌آموزان و بسیاری از والدین ارائه می‌دهند. در شرایط کنونی این خانواده‌ها برای تغذیۀ کودکان خود با چالش‌های بزرگی روبه‌رو شده‌اند. گروه دیگر کشاورزان خرد هستند که توانایی انتقال محصولات خود را به بازار به سبب دسترسی محدود به سیستم حمل‌ونقل ندارند و دچار زیان مالی شدید شده‌اند.
یکی دیگر از موضوعات موردتوجه در حال حاضر تأمین امنیت غذایی بخش آسیب‌پذیر جوامع است که یا توانایی خرید از فروشگاه‌ها را ندارند و یا دسترسی به اینترنت ندارند و دانش کاربرد اینترنت برای خرید مایحتاج خود را ندارند. تـأمین امنیت غذایی بخش بی‌خانمان جامعه نیز یکی از بزرگ‌ترین مسائلی است که در دوران کرونا جهان با آن مواجه شده‌است. ناگفته پیداست که افراد ضعیف و کم‌درآمد جامعه به‌آسانی دچار کمبود مواد غذایی می‌شوند. در این موارد مؤسسات اجتماعی و فعالان این حوزه می‌توانند در ایجاد و تأمین امنیت غذایی بخش آسیب‌پذیر جامعه مفید باشند.
سازمان غذا و کشاورزی (FAO) استراتژی‌های خاصی مانند گسترش برنامه‌های کمک به تأمین مواد غذایی اضطراری و کمک فوری به افراد کم‌درآمد با تمرکز بر تدارکات و تقویت تجارت الکترونیکی پیشنهاد می‌دهد. این استراتژی‌ها تاحدی بر اساس تجارب مرتبط با غذا در بحران‌های پیشین مانند ابولا در سال ۲۰۱۴ و بحران جهانی غذا در سال ۲۰۰۸ ارائه شده‌اند.
تأثیر کرونا بر تجارت و بازارهای جهانی
به نظر می‌رسد ازیک‌طرف ویروس کرونا به آزادسازی تجارت محصولات کشاورزی و غذایی کمک کرده‌است. به‌عنوان‌مثال چین تعرفۀ ورود محصولات کشاورزی مانند سویا، پنبه و گندم را بسیار کاهش داده‌است. اقلامی مانند دست‌کش و ماسک نیز اهمیت حیاتی برای کشاورزان دارد که در بسیاری از کشورها جزء کالاهای وارداتی محسوب می‌شود. از طرف دیگر، همان‌طور که در مواقع بحران جهانی انتظار می‌رود برخی از کشورها با شیوع کرونا و به دلیل ترس از کاهش عرضۀ داخلی شروع به بستن مرزهای خود کردند. قزاقستان، یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گندم جهان، حمل برخی از اقلام اصلی را به دلیل نگرانی گفته شده به طور موقت ممنوع اعلام کرد. گسترش این اقدامات می‌تواند مشکلات موجود در عرضۀ محصولات کشاورزی را بیشتر کند.
اختلالات چندی در جریان تجارت جهانی محصولات کشاورزی و غذایی به دلیل مسائل لجستیکی ایجاد شده‌است. برخی از مصرف‌کنندگان هم‌اکنون با قفسه‌های خالی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سوپرمارکت‌ها به دلیل تنگناهای موجود در تجارت اقلام ضروری مواجه شده‌اند. این امر به‌ویژه دربارۀ محصولات کشاورزی که در آب‌وهوای مخصوصی کشت می‌شوند و به دلیل تفاوت اقلیم در برخی مناطق امکان رویش ندارند مانند قهوه، موز، پاپایا، آووکادو، انار و … بیشتر صدق می‌کند. محدودیت‌های سفر امکان فروش محصولات را به‌ویژه برای کشاورزان، عمده‌فروشان و خرده‌فروشانی که از خارج می‌آیند، دشوار می‌کند. سوپرمارکت‌هایی که معمولاً عادت کرده‌اند تحویل بموقع داشته‌باشند اکنون با افزایش تقاضا و خرید بیش از نیاز مواجه شده‌اند.
یکی دیگر از زوایای قابل‌توجه همه‌گیری افزایش تجارت الکترونیکی است. خرید مستقیم از کشاورزان توسط مصرف‌کنندگان به دلیل رشد مصرف غذای خانگی افزایش چشم‌گیری داشته‌است.
نتیجه‌گیری
همه افراد در سراسر دنیا می‌دانند که کشاورزی یکی از غیرقابل پیش‌بینی‌ترین بخش‌ها است. به نظر می‌رسد در شرایط همه‌گیری کرونا این اصل پررنگ‌تر شده‌است. کشاورزان، خرده‌فروشان، افراد شاغل در صنایع غذایی و تقریباً همۀ ذی‌نفعان این حوزه از آنچه در آینده به‌واسطهٔ این بیماری در بخش کشاورزی رخ خواهد داد، متعجب خواهند شد. در حال حاضر کشاورزان نمی‌دانند باید چه میزان محصول تولید کنند تا متناسب با تقاضای فصل آینده باشد؟ و یا ضررهای پیش‌آمده چگونه جبران خواهد شد؟ تقاضا برای چه محصولاتی و از چه مناطقی بیشتر خواهد بود؟
به دلیل اهمیت بخش کشاورزی و ارتباط تنگاتنگ آن با امنیت غذایی پاسخ به این سؤالات با ارزیابی شرایط به وجود آمده می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های آتی بسیار مفید باشد و از ضررهای اقتصادی بزرگ و ازبین‌رفتن این حوزه جلوگیری کند.