چشم انداز صنعت میگو در ایران و نگاهی به تحولات جهانی این آبزی ارزآور

کاج پرس- 18/ 07/ 1401

گفتار نخست:

محمدابراهیم اسماعیلی، متخصص و کارشناس تجهیزات آبزی پروری، نیروگاه های آبی و ایستگاههای پمپاژ، در گفتگویی اختصاصی با خبرنگار ما دربارۀ تحولی در صنعت میگوی پرورشی بحثی را مطرح می کند که حائز اهمیت است و حاوی نکاتی است که می تواند در برنامه ریزی صنعت شیلات کشور مورد توجه قرار گیرد.

این کارشناس آبزی پروری در ابتدای گفتگوی خود به تاریخچه صنعت میگوپروری می پردازد و می گوید:

صنعت میگوی پرورشی کشور از سال 1372 و با ورود هفت مزرعه بخش خصوصی به پرورش میگو پا گرفت. این تولید که در مناطق دورافتاده و محروم کشور موجب تولید محصولی پر ارزش با قابلیت صادراتی گردیده در این سی سال با فراز و نشیب های فراوانی روبرو شده که مهمترین آن چالش بیماری های میگو بوده است. اگرچه این بیماری ها مشترک با انسان نیستند اما موجب تلفات و بروز خسارت در مزارع شده و هر از گاهی خسارات چند ده یا صد میلیاردی به تولیدکنندگان وارد می سازد. بیماری لکه سفید از سال های دور در سایر کشورها وجود داشته و بیشترین خسارت به میگوی جهانی از همین بیماری لکه سفید بوده است. در ایران نیز از سال 81 تا کنون معضل اصلی صنعت میگوی پرورشی کشور بوده و تنها در سال 1400 به میزان 2500 تن تلفات را موجب شده است که به قیمت آن زمان حدود 250 میلیارد تومان بود.

وی خاطرنشان کرد: از طرف دیگر خوشبختانه توانایی فنی میگوپروری در جهان نیز همراه با خسارات ناشی از بیماری ها رشد کرده و سال هاست که بیماری لکه سفید چندان در جهان خسارت آفرین نیست که یکی از مهمترین دلایل آن تولید نسل جدید از مولدین میگو هست که تحمل پذیر این بیماری هستند به این صورت که حتی در ابتلا، تلفات انبوه نمی دهند این شیوه های نوین در اکوادور، عربستان، تایلند و برخی کشورهای دیگر تحول آفرین شده و نژادهای ارائه شده به سایر کشورها توانسته است بیماری لکه سفید را کنترل نماید.

اسماعیلی افزود: این مولدین میگوی وانامی که با عنوان SPF+SPT شناخته می شوند برای اولین بار در سال 1400 با 3200 قطعه و پس از اخذ نتایج درخشان آن، امسال با 14240 قطعه وارد کشور شده و در مراکز تکثیر ایران تخم گیری و تکثیر شده و در سال جاری 44 درصد از بچه میگوی ایران را به خود اختصاص دادند. خوشبختانه این حرکت با دو نتیجه ثمربخش مواجه گردیده یکی مهارنمودن بیماری لکه سفید و دوم رشد بالاتر در استخرهای پرورشی که هر دو ناشی از خصوصیات ژنتیکی این مولدین است.

ایشان در توضیح بیشتر مفهوم SPF+SPT گفت:

مولد میگو با عنوان SPF به معنای مولدی است که از بیماری های مشخص شده ای عاری باشد و در یک روال تعریف شده با پایش های سلامت تولید شده و به سن مولدی رسید باشند. این نوع مولدین بیش از چهل سال قبل در هاوایی تحت مطالعه و تولید قرار گرفته و به عنوان سالم ترین مولدین جهان سال ها به کشورهای دیگر صادر شده است و ایران نیز چندین مرحله از این مولدین دریافت داشته است.

وی همچنین اضافه کرد: مولد SPT به معنای مولدی است که نسبت به برخی بیماری ها تحمل پذیری دارد و حتی اگر بیمار شود ولی تلفات انبوه وارد نمی کند و این تکنیک جدیدی است که در برخی کشورها کار شده و در ده سال اخیر توانسته جای خود را باز کند مانند اکوادور عربستان و تایلند. این خصوصیت اگر با خصوصیت قبلی تجمیع یابد یعنی مولدینی داشته باشیم که هم SPF باشند و هم SPT، دیگر خیال پرورش دهنده را از همه طرف آسوده می سازد و خوشبختانه در دنیا به تولید انبوه هم رسیده و در این دو سال از تایلند به ایران نیز وارد شده است. سال قبل 23 درصد بچه میگوی کشور از این مولدین بوده و امسال 44 درصد. همین دو سال تعداد کانون های بیماری لکه سفید در ایران به شدت کاهش یافته است. اکنون پرورش دهندگان جهان به SPF قانع نیستند بلکه به دنبال SPF+SPT هستند که تایلند در راس تولیدکنندگان این گونه مولدین است.

اسماعیلی در پاسخ این پرسش که تلقی شما از کانون های بیماری چیست، توضیح داد:

از سال 81 تا 1401 در همه پنج استان میگوپرور کشورمان بیماری لکه سفید تلفات گرفته است. مجموعه 34 بار بیماری لکه سفید در 5 استان در 21 سال داشته ایم که یک بار در گلستان و بقیه در جنوب بوده است. در هر بار هم که بیماری گزارش شده، در مجتمع ها و مزارع متعددی بروز نموده است به طور مثال در سال 1398 تعداد کانون های بیماری لکه سفید در کشور 115 مورد بوده است که به معنای شناسایی بیماری در 115 مزرعه است. در سال 1399 نیز 114 کانون که در سال 1400 به 89 و امسال به 2 کانون رسیده است. البته این گزارش 4 ماهه اول سال است و ارقام دقیق در انتهای سال گزارش خواهد شد.

وی افزود: اما همین روند نشان دهنده افت شدید بروز بیماری لکه سفید بوده و تفاوت مهمی در این دو سال با سال های قبل در میگوپروری کشور حادث نشده غیر از همین واردات مولدین جدید با این خصوصیات از نظر سلامت و ژنتیکی که بیماری لکه سفید را تحمل می کند. آمار فوق از سازمان دامپزشکی است و به همین دلیل بوده که آن سازمان در سال 98 وقتی که سند راهبردی کنترل بیماری لکه سفید را تدوین می کرده در فصل 3.1.3 بر لزوم استفاده از اینگونه مولدین تاکید داشته است. نتیجه این رویکرد در امسال مشخص کننده صحت این برنامه است.

گفته می شود رشد میگو افزایش یافته، شما در این مورد چه نظری دارید؟

مولدین میگوی وانامی سالهاست که وارد کشور نشده و از جمعیت موجود سال ها نسل گیری شده و طبیعتاً اتفاقی که در اینگونه موارد می افتد قرابت خانوادگی و افت خصوصیات ژنی خواهد بود. این اتفاق در ایران هم افتاده به طوری که در این چند سال متوسط وزن میگوی ایران 16 گرم بوده است. امسال شاهد ارتقای وزن متوسط هستیم که هنوز برداشت ها تمام نشده و آمار آن جمع آوری نگردیده است ولی تا همین مقطع مشاهده می شود که وزن متوسط این میگوها بیست تا سی درصد بالاتر از وزن متوسط میگوهای با مولد داخلی هستند و این ناشی از برتری ژنتیک این مولدین است. وی یادآور شد: در میگو وقتی وزن میگو بالا می رود دو سود برای پرورش دهنده دارد. یکی اینکه تولید او افزایش می یابد و دیگر اینکه با بزرگتر شدن میگو، قیمت فروش هم بالاتر می رود پس سود دوجانبه است. اگر خصوصیت تحمل پذیری بیماری را هم به آن اضافه کنیم می توان اینگونه جمع بندی کرد که این مولدین توانسته اند اعتماد به تولید را به مزارع برگردانند. به طور مثال در سال 1400 فقط 500 هکتار در هرمزگان در دوره اول ذخیره سازی کردند اما در سال 1401 رسید به 2700 هکتار. این افزایش پنج برابری به دلیل بازگشت اعتماد به پرورش است. در چوئبده آبادان که سال ها با رکود همراه بوده امسال برداشت میگو های بالاتر از 30 گرم گزارش می شود. این روند موجب رشد افقی و عمودی صنعت پرورش میگوی کشور است. صنعتی با گردش مالی 400 میلیون دلاری که عمده میگوی ما صادر می شود و از اعتبار خوبی برخوردار است.

وی در پاسخ این پرسش که آیا این رشد بالا فقط در میگوی خارجی بوده؟ آیا مولدین داخلی نمی توانند به این رشد برسند؟ گفت:

نه اینطور نیست. برخی از مزارع با مولد داخلی نیز رشد های خوبی داشته اند در این سال ها. آنچه صحبت می کنیم از متوسط ها است. متوسط میگوی کشور در این سال ها 16 گرم یا سایز 60-70 بوده است. امسال در انتهای کار خواهیم دید که این عدد چقدر افزایش داشته است. در این سال ها برخی مراکز همت کرده اند و مولدین خوبی هم تولید کرده اند اما هیچ مرکزی نیست که مولد SPF تحویل دهد یعنی عاری از بیماری با پروتکل خاص. توجه کنیم که رخداد 34 استان- بیماری در این 21 سال روند نزولی نداشته و معلوم نیست تا چند سال دیگر ادامه می یافت.

اسماعیلی اضافه کرد: همین تلفات 250 میلیارد تومنی سال قبل از لارو های حاصل از مولدین داخلی بوده. باید ضرایب ریسک در آبزی پروری را تا حد امکان کاهش داد و با روند جهانی مدیریت بیماری ها همگام شد. در غیر این صورت از بیماری های جهانی آسیب می بینیم ولی از تکنیک های جهانی برای کنترل بیماری ها غافل می شویم. بیماری های قبلی تا حدودی در جهان کنترل شده اند ولی هر از گاهی بیماری های جدیدی ظهور می کنند. این چلنج بین بیماری و صنعت همیشه وجود داشته و هر از گاهی یکی بر دیگری پیروز شده است! در ایران همان بیماری قدیمی لکه سفید هنوز هم خطر جدی بوده است و تلفات 2500 تنی سال قبل که 2400 تن آن در استان بوشهر بوده است ناشی از همین بیماری لکه سفید بوده است.

از اسماعیلی به عنوان یک کارشناس برجسته در عرصۀ اطلاعات علمی و تخصصی و تجربۀ عملی پرورش میگو پرسیدم: صحبت از بیماری های جدید شد اخیراً یک بیماری در میگوی ایران آمده و حتی برخی نسبت به مولدین واردات مشکوک هستند! موضوع چیست؟

اینکه ما به مولدین وارداتی مشکوک شویم کار درستی است!!! به گفته متخصصین این فن، چنانچه در استخر پرورش میگو بیماری روی داد، علت اصلی را در مرکز تکثیری که لارو آن را تولید کرده دنبال کنید! و اگر در مرکز تکثیر بیماری روی دهد، مولد متهم اصلی است!! برای همین است که بسیار تاکید می شود که هنگام واردات، از مراکز شناخته شده مولد وارد کنید و در داخل هم از مراکز معتبر لارو بخرید.

وی یادآور شد: خوشبختانه مولدین وارداتی بارها و بارها هم در ابتدای دوره و هم در اواسط دوره نمونه بردای و تست شده اند و در هیچ موردی بیماری دیده نشده است. این موضوع توسط سازمان دامپزشکی و سازمان شیلات تصریح شده است. از طرف دیگر در مراکز تحت امر دولت تایلند نیز تست شده و گواهی سلامت با مهر و امضای دولتی دریافت داشته اند. همچنین مولدین در شرکت CP تولید شده که بزرگترین شرکت تولید غذا در جهان است و بیش از همه روی برند و سلامت محصولات خود تاکید می ورزد. از همین مولدین به آمریکا و ویتنام و برزیل و چین و مالزی و فیلیپین و ترکیه و روسیه و اوکراین و ونزوئلا و پاناما و فیجی و غیره هم صادر می کند و در هیچ جای جهان گزارشی از آلوده بودن مولدین این شرکت دیده نشده. بنابراین این گزینه در بین گزینه های منشا بیماری حذف می شود. اما باید به سایر عوامل مثل کرم خونی، غذا، اسکوئید، آرتمیا و سایر موارد نیز توجه شود.

محمد ابراهیم اسماعیلی در مورد آیندۀ صنعت میگو پرورشی می گوید: واقعیت میگوپروری آنست که این صنعت دائماً در حال پوست اندازی است، مثل خود میگو! تکنیک های پرورشی، تجهیزات نوین، روش های تولید، روش های کنترل بیماری و از جمله مولدین منطبق با خواسته پرورش دهندگان. اگر سال های قبل مولدین هاوایی در راس مولدین جهان قرار داشتند ولی اکنون مولدین سی پی تایلند به خاطر خصوصیت تحمل پذیری بیماری و رشد بالا، در راس قرار گرفته اند و به آمریکا هم صادر می کنند و در حال ساخت یک مرکز مولد سازی در آن کشور هم هستند.

وی در ادامه بحث خود تاکید کرد: خوشبختانه یک ذخیره ژنتیکی ارزشمند وارد کشور شده و توانسته انقلابی در صنعت میگوی پرورشی ایران صورت دهد که هم در مهار بیماری لکه سفید و هم در افزایش وزن میگو موثر باشد. حتی نسل دوم این مولدین هم می توانند کارایی خوبی داشته باشند اگرچه مولدین نسل بعدی دیگر SPF نیستند و به گفته مدیر ژنتیک شرکت سی پی کارایی مولدین نسل دوم در رشد و در تحمل پذیری بیماری 15 تا 20 درصد کاهش می یابد.

اسماعیلی در پایان یادآور شد: در صنعت میگوپروری نباید نگران خروج ارز باشیم! چراکه اگر برای نژاد برتر و سالم تر ارزی از کشور خارج کنیم چندین برابر آن، ارز وارد کشور می کنیم با تولید بیشتر و سایز بالاتر. امیدواریم این صنعت که با آب شور و زمین شور و در نقاط دورافتاده و محروم کشورمان به تولید یک محصول ارزشمند و ارزآوری مشغول است همواره با موفقیت همراه باشد.