پیرامون «ترجمه قرآن»
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ مجلّه تخصصی بینات، بهار 1373، شماره 1.
پیرامون «ترجمه قرآن»
مقدمه
برای روشن شدن چگونگی پیدایش این ترجمه مناسب است سخنی درباره ترجمه قرآن، به طور کلی و سخنی در خصوص این ترجمه داشته باشیم؛ ترجمه یکی از مشکلترین و پیچیدهترین فنون نویسندگی است؛ هرچند گروهی آن را از همه سادهتر میپندارند! مترجم باید آنچنان سلطهای به هر دو زبان، و محتوای متنی که میخواهد ترجمه کند، داشته باشد که معانی را بهطور کامل از لباس الفاظ زبان اول عریان سازد، سپس لباس زبان دوّم را به طور کلی بر آن بپوشاند، به گونهای که احساس نشود این کلام ترجمه از زبان دیگری است و این کاری است بسیار دشوار، و نیاز به ظرافتها و ریزه کاریهای فراوانی دارد که از حوصلهی این مختصر خارج است.
ترجمه به یکی از سه صورت ممکن است انجام گیرد:
نوع اوّل: ترجمه «کلمه به کلمه» یا به اصطلاح «تحت اللفظی» است که هر واژهای از زبان اوّل را برمیدارند و واژهی معادل آنرا در زبان دوّم به جای آن میگذارند، و این بدترین نوع ترجمه است که نهتنها زیبا نیست، بلکه بسیار نارسا و احیاناً غلط است. نه تنها امانت نیست، بلکه گاه ناآگاهانه خیانت است. چه نازیباست که مثلاً کلمات «بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ» که در آیهی 12 سوره «ممتحنه» آمده است را برداریم و دقیقاً معنی تحت اللفظی آن را به جای آن بگذاریم. در حالی که معادل واقعی آن در زبان فارسی «پیش رو» و «پیش پای» آنهاست.
نوع دوّم: ترجمه «آزاد» است که در این صورت مترجم خود را مقید به انتقال دقیق محتوای متن مورد نظر نمیداند، بلکه به تناسب اهدافی که دارد محتو را کم یا زیاد کرده و یا شرح و توضیحی بر آن میافزاد، هرچند روح متن مورد نظر در مجموع ترجمه محفوظ است، ولی بدیهی است که نمیتوان نام ترجمه را بر آن نهاد.
نوع سوّم: ترجمه «محتوا به محتوا» به طور دقیق است و همانطور که در بالا اشاره شد در این نوع ترجمه باید نخست معانی دقیقاً از لباس زبان اول برهنه شود و در مغز جای گیرد، سپس بطور دقیق به لباس زبان دوم آراسته گردد. آنچه شایسته ترجمههای قرآن و مانند آن است همین نوع میباشد، هرچند ترجمه قرآن هرقدر دقیق و حساب شده باشد هرگز نمیتوانند لطف و عمق و ظرافت آیات قرآن را منعکس کند که آن کلام خداست و این به هر حال کلام مخلوق است؛ در عین حال برای تشنگان زلال قرآن که آشنا به زبان عربی نیستند ناگزیر از آن هستیم.
این نکته نیز قابل توجه است که ترجمه گاه در شکل ادبیات کهن ریخته میشود و تعبیرات نامأنوسی همچون «همانا» و «هر آینه» و «مراورا» و لغاتی که در فارسی امروز به هیچ وجه معمول نیست بر آن افزوده میشود که مسلماً جالب نیست و گاه در قالب زبان ادبی امروز ریخته میشود که احیاناً خالی از تکلّف نمیباشد و گاه به زبان روزمرهی توده مردم است، که از هر دو دلنشینتر و مؤثرتر و برای اهداف تربیتی مناسبتر است. ترجمه ما از نوع سوّم یعنی ترجمه «محتوا به محتوا» است (جز در موارد نادری که ضرورت ایجاب کرده). و نیز از نوع ترجمه به زبان روزمرهی توده مردم است و به همین دلیل در بسیاری از موارد الفاظ عربی که آمیخته با زبان فارسی شده، و جزئی از آن گردیده و کاملاً مأنوس است به جای واژههای فارسی «سره» نامأنوس نشسته است، زیرا هدف «لسان قوم» بوده که قرآن بر آن تأکید دارد، نه «لسان ادبای قوم» و مقصود اصلی هماهنگی معانی است، نه ارائه یک متن ادیبانه.
این ترجمه در اصل از ترجمهای گرفته شده که در تفسیر نمونه آمده و محصول 15 سال کار روی تفسیر قرآن مجید است. ولی هنگامی که از سوی مؤسسهی محترم «دارالقرآن الکریم» وابسته به دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی به اینجانب خبر دادند که آن را به عنوان بهترین ترجمه فارسی برگزیدهاند و میخواهند پس از تجدید نظر به صورت جالبی منتشر سازند من نیز دریغ دانستم که بدون تجدیدنظر و بررسیهای مجدد این کار انجام گیرد، به همین دلیل هیئت علمی دفتر مطالعات، از سوی دفتر مأمور بررسی و تحقیق شدند و کار را روی آن آغاز کردند و اصلاحات پیشنهادی آنان مورد دقت قرار گرفت و در بسیاری از موارد، مورد قبول بود، سپس به ویراستاری سپرده شد و در این مرحله نیز کار خوبی به وسیلهی یکی از فضلا روی آن انجام گرفت، که من به نوبهی خود از همهی آنها سپاسگزارم. این برنامه حدود سه سال به طول انجامید و بحمدالله ترجمه مزبور کاملتر و پربارتر شد. در تمامی موارد کار با تفاهم و همدلی پیش رفت و دفتر مطالعات نیز برای این کار هزینههای فراوانی صرف نمود.
هدف این بوده که ترجمهای روان، گویا و در عین حال دقیق و محکم برای همگان، مخصوصاً نسل جوان تحصیل کرده امروز فراهم شود، که حتی بدون مراجعه به تفسیر قابل درک و فهم باشد و راه را برای آشنایی هرچه بیشتر با این کتاب بزرگ آسمانی که دریایی است بیکران از معارف الهی و مفاهیم والای انسانساز بگشاید و نیز هدف این بود که پایهای باشد برای ترجمههای دقیقتر قرآن به زبانهای دیگر جهان. اکنون که به لطف خداوندی این ترجمه همراه با متن مقدس قرآن کریم منتشر میگردد، چنانچه صاحبنظران عزیز باز به نقایصی برخوردند برای ما بفرستند، متشکر خواهیم شد.
این نکته نیز مهم است که تمام اینها در واقع مقدمهای است برای آگاهی هرچه بیشتر از محتوای این کتاب بزرگ آسمانی و آن آگاهی نیز به نوبهی خود مقدمهای است برای ساختن خود و جامعهی خود بر طبق آن و سزاوار است همهی خوانندگان عزیز این هدف مهم و عالی را همواره در نظر داشته باشند. در پایان با نهایت خضوع دست به درگاه خدای بزرگ برمیداریم و از الطاف خفیّه و عنایات بیکرانش استمداد میجوییم و عرض میکنیم: بارالها به همهی ما توفیق بهرهگیری از این پیام نورانی و بینظیر برای ساختن خویش و اصلاح جامعهی بشری مرحمت فرماید و با زبان قال و حال به این آیهی کریمه مترنم میشویم: «رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلْإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا ۚ رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ».
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.