چکیده:
کنت دو گوبینو حدود پنج سال در ایران عصر ناصری زیسته و به مطالعه¬ی جامعه ایران پرداخت. اگرچه وی بشدّت تحت تاثیر نظریات نژادی خویش بود، اما اطلاعات او در مورد هویت ایرانیان عصر قاجار، بایسته و در خور توجه است. او بشدّت از آگاهی ایرانیان از هویت و تاریخ ملّی خود به حیرت افتاد و در پی یافتن راز بقا و ماندگاری هویت ملّی و فرهنگی ایران بود.
ایرانیان عصر قاجار تلفیقی میان ایران و اسلام بوجود آورده و دارای هویت ایرانی و اسلامی بودند. ایشان به هویت و تاریخ ملّی خود مباهات نموده و به هویت اسلامی خود نیز می¬بالیدند. اما حکومت نقشی در هویت ایرانیان ایفا نمی¬نمود. اگرچه حکومت و در راس آن، نهاد شاهی یکی از ارکان تکوین هویت ملّی ایرانیان تلقی می¬شد اما در دوره قاجار نقش خود را بعنوان یکی از پایه¬های هویت بخشی، از دست داده بود.
مقاله¬ی حاضر با رویکردی تحلیلی به بررسی دیدگاه کنت گوبینو در مورد هویت ایرانیان عصر قاجار و نگاهی که ایرانیان به کیستی و چیستی خود داشتند، می پردازد
خلاصه ماشینی:
اگرچه حکومت و در رأس آن، نهاد شاهی یکی از ارکان تکوین هویت ملی ایرانیان تلقی میشد اما در دوره قاجار نقش خود را بعنوان یکی از پایههای هویت بخشی، از دست داده بود.
نخستین شاخصهی ایرانیان عصر قاجار که توجه گوبینو را به خود معطوف نمود، علاقهی وافر آنان به هویت ملی و تاریخ باستانی خویش بود.
گوبینو کتابی بنام تاریخ ایرانیان نوشته که به عنوان یک کتاب تاریخی از اعتبار چندانی برخوردار نیست اما از این جهت که نظر وی را نسبت به تاریخ ایران نشان میدهد، مهم است.
ایرانیان عصر قاجار در عین اینکه به تاریخ باستانی خود عشق ورزیده و به آن میبالیدند، نسبت به اسلام نیز سرسپردگی خاصی داشته و این دین نیز بخشی از هویت ایشان بود.
گوبینو ضمن ذکر علاقهی وافر ایرانیان به تاریخ ملی خود، مینویسد که «ملت ایران را از یک قرینهی دیگر نیز میتوان شناخت و آن احساس تأثر نسبت به امامان است »( گوبینو ؛1367 : 272 ).
سلاطین ترک تبار نیز میکوشیدند تا خود را چون شاهان باستانی ایران نشان دهند اما آنگاه که گوبینو در ایران بود، نقش شاه در هویت بخشی به ایرانیان بسیار کمرنگ شده بود.
در واقع با روی کار آمدن حکام ترک نژاد است که ایرانیان نسبت به سلاطین زمان بی التفاوت میشوند و آمدن و رفتن سلسلهها را به نظاره مینشینند و سخن گوبینو مبنی بر اینکه این مسئله از اوان دورهی اسلامی وجود داشته است، صحیح نیست.
نتیجه بنابر آنچه بیان شد ایرانیان عصر قاجار نسبت به هویت ملی و تاریخ خود آگاهی داشتند و این موضوع محدود به قشر خاصی نبود.