همه چیز درباره اعتیاد؛ چرایی، انواع، عملکرد، علائم، تشخیص و ترک اعتیاد

بسیاری از افراد به دلیل نیاز فیزیکی یا روانی به انجام کاری یا مصرف ماده‌ای وابستگی پیدا می‌کنند که برخی اوقات از حد کنترل خارج شده و به فرد آسیب می‌زند و در واقع فرد دچار اعتیاد می‌شود. اعتیاد معمولاً با قمار، مواد مخدر (هم غیرقانونی و هم با نسخه و به صورت قانونی)، الکل و نیکوتین مرتبط است. ممکن است افراد به هر چیزی معتاد شوند. در این مطلب ما به چیستی اعتیاد و انواع آن، روش‌های درمان، علل و نشانه‌های آن و … می‌پردازیم.

تعریف اعتیاد به زبان ساده

اعتیاد به معنای عدم کنترل در انجام رفتاری یا استفاده از ماده‌ای به حدی است که می‌تواند برای شما مضر باشد. اعتیاد معمولاً با قمار، مواد مخدر، الکل و سیگار مرتبط است، اما می‌تواند با موارد دیگری نیز مرتبط باشد، از جمله:

• کار: برخی افراد به اندازه‌ای در کار خود وسواس دارند که از نظر جسمی خسته می‌شوند. اگر روابط، خانواده و زندگی اجتماعی شما تحت تأثیر قرار گرفته باشد و هرگز به تعطیلات نمی‌روید، ممکن است به کار معتاد باشید.
• اینترنت: با افزایش استفاده از رایانه و تلفن همراه، اعتیاد به رایانه و اینترنت نیز افزایش یافته است. افراد ممکن است ساعت‌ها در روز و شب به گشت و گذار در اینترنت یا بازی بپردازند و در عین حال از سایر جنبه‌های زندگی خود غافل شوند.
• حلال‌ها: سوء‌مصرف این نوع مواد زمانی است که موادی مانند: چسب، آئروسل‌ها، بنزین یا سوخت سبک‌تر را استنشاق می‌کنید تا احساس مسمومیت به شما دست دهد.
• خرید: خرید وقتی به اعتیاد تبدیل می‌شود که چیزهایی را خریداری می‌کنید که به آن‌ها نیاز ندارید یا می‌خواهید جلب توجه کنید. که معمولا به سرعت به احساس گناه، شرم یا ناامیدی منجر می‌شود.

چه چیزی باعث اعتیاد می‌شود؟

دلایل زیادی برای شروع اعتیاد وجود دارد. در اعتیاد به مواد مخدر، الکل و نیکوتین، این مواد بر احساس شما چه از نظر جسمی و چه از نظر روحی تأثیر می‌گذارند. این احساسات می‌توانند لذت بخش باشند و میل قوی برای استفاده مجدد از مواد ایجاد کنند.

قمار ممکن است پس از یک برد دلچسب منجر به ایجاد فشار ذهنی و هیجان مشابه مصرف مواد مخدر در فرد شود و به دنبال آن میل شدیدی برای تلاش مجدد و بازسازی احساس برد در فرد ایجاد کند. این امر می‌تواند به عادتی تبدیل شود که ترک آن بسیار سخت خواهد بود.

معتاد بودن به هر چیزی به این معنی است که نداشتن آن باعث علائم ترک یا «پایین آمدن انگیزه» می‌شود. از آنجایی که این امر می‌تواند ناخوشایند باشد، ادامه دادن یا انجام آن کار یا رفتار که میل به انجام آن دارید آسان‌تر است و بنابراین این چرخه ادامه می‌یابد.

انواع اعتیاد

اعتیاد می‌تواند فیزیکی یا رفتاری باشد و اغلب دست به دست هم می‌دهد تا زندگی عادی فرد را مختل کند. اگرچه الکل و تنباکو و اعتیاد به مواد مخدر معمولاً انواع شناخته شده اعتیاد هستند، اما در واقع صدها نوع اعتیاد از نظر پزشکی و علمی شناخته شده و وجود دارد.

هوس‌ها، اجبارها، ناتوانی در توقف و اختلال در شیوه زندگی، همگی به وجود نوعی اعتیاد اشاره دارند. یک فرد می‌تواند به رفتاری معتاد شود به همان اندازه که می‌تواند به الکل یا مواد مخدر سخت اعتیاد پیدا کند.

رفتارهای اعتیادآوری که از هر دو نوع اعتیاد (روانی و فیزیکی) ناشی می‌شود، می‌تواند پیامدهای منفی جدی در زندگی فرد داشته باشد. همه مواردی که با اختلال مصرف مواد همراه است تا خطرات اعتیاد به قمار، یا حتی خرید اجباری و برخی رفتارهای جنسی ناسالم می‌توانند اشکال مختلف اعتیاد باشند.

اعتیاد یک بیماری پیچیده است و نوع اعتیاد واقعاً به اندازه مشکلی که باعث می‌شود بیمار آن احساس لذت بخش را تعقیب کند و عواقب نامطلوبی را متحمل شود، اهمیت ندارد. این اثرات نامطلوب در زندگی فرد با وجود اعتیاد می‌تواند شامل مسائل مالی، رفتارهای مخرب، مسائل مربوط به روابط، اختلافات خانوادگی و احساسات منفی و بسیاری از مسائل دیگر باشد.

اعتیادها را می‌توان به طور کلی به دو دسته اعتیاد فیزیکی و اعتیاد روانی تقسیم کرد که در ادامه به شرح هر کدام می‌پردازیم:

• اعتیادهای فیزیکی

اعتیادهای فیزیکی معمولاً بیشتر شناخته شده‌اند. اینها اعتیاد به موادی هستند که از طرق مختلف مانند خوردن، استنشاق، تزریق و … وارد بدن فرد می‌شوند. برخی از اعتیادهای فیزیکی رایج عبارت‌اند از:

• مواد افیونی

موادی که از تریاک و مشتقات آن به دست می‌آید با عنوان مواد افیونی یاد می‌شود. این مواد در بسیاری از داروهای مسکن نیز وجود دارد. عملکرد این مواد به این صورت است که با کند کردن فعالیت دستگاه عصبی مرکزی قدرت عصبی و تعقل مغز را کند کرده و حس آرامش را به فرد منتقل می‌کند. افرادی که مواد عفیونی مصرف می‌کنند قدرت پاسخ‌دهی به محرک‌های بیرونی بسیار ضعیفی دارند و در واقع نمی‌توانند به محرک‌های بیرونی پاسخ درست و سریعی بدهند.

از مهم‌ترین مواد افیونی پرمصرف در کشور می‌توان به مواردی مانند: تبائین، کدئین، مرفین (مواد افیونی طبیعی)، تریاک‌های نیمه سنتتیک شامل اکسی‌کدون، هیدرومورفون و هروئین (مواد افیونی نیمه صنعتی)، فنتانیل، پتیدین، قرص ترامادول، ​​لوورفانول، متادون و دکستروپروپوکسی‌فن (مواد افیونی صنعتی) اشاره کرد.

نکته قابل توجه در این مواد افیونی این است که سرعت چسبندگی آن‌ها به مولکول‌های افیونی (گیرنده‌های افیونی) در مغز بسیار سریع است و به میزان و مدت مصرف نیز کاملا بستگی دارد. نکته دیگر که باید به آن توجه کرد این است که مواد افیونی طبیعی از گیاهانی مانند خشخاش به دست می‌آید و مواد نیمه صنعتی ترکیبی از مواد طبیعی و مواد مصنوعی بوده و کاملا ساخته دست انسان است و عوارض بسار شدیدتری نسبت به بقیه مواد افیونی دارد.

شما می‌توانید جهت تشخیص اعتیاد به مورفین، ترامادول، متادون و … از طریق وبسایت فروشگاه اینترنتی هلثیوم اقدام به خرید انواع تست‌های سریع تشخیص اعتیاد نمایید.

• داروهای تجویزی

یکی از انواع اعتیادهای فیزیکی رایج در حال حاضر اعتیاد به داروهای تجویزی است. برخی از این داروها بسیار اعتیادآور هستند که می‌توان به داروهایی مانند: اکسی‌کدون، دمرول، کدئین، کلونوپین، دیازپام، بنزودیازپین‌ها، آمفتامین‌ها، ریتالین، مت‌آمفتامین، دگزامفتامین، آدرال، بنزدرین و… اشاره کرد.

• کوکائین

کوکائین یک داروی محرک، قوی و اعتیادآور است که از برگ‌های گیاه کوکا بومی آمریکای جنوبی تهیه می‌شود. اگرچه ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی می‌توانند از آن برای اهداف پزشکی معتبر، مانند بی‌حسی موضعی برای برخی جراحی‌ها استفاده کنند، اما کوکائین یک داروی غیرقانونی است. به عنوان یک ماده مخدر خیابانی، کوکائین شبیه یک پودر کریستالی و سفید است. فروشندگان خیابانی اغلب آن را با چیزهایی مانند نشاسته ذرت، پودر تالک یا آرد مخلوط می‌کنند تا سود بیشتری کسب کنند. آن‌ها همچنین ممکن است آن را با داروهای دیگر مانند آمفتامین‌های محرک مخلوط کنند. یکی از انواع خطرناک و به شدت اعتیادآور کوکائین کراک است. مصرف این ماده عموما به صورت خوردن، دود کردن، تزریق و استنشاق از راه بینی (اسنیف کردن) است. از عوارض مصرف کوکائین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردردهای شبه میگرنی؛
• هذیان و توهم دیداری و شنیداری؛
• گیجی و سوءظن؛
• دچار شدن به بیماری‌های روان پریشی و سایکوز؛
• تکرار برخی رفتارها؛
• تیک‌های عصبی؛
• تحریک پذیری و تمایل شدید به پرخاشگری؛
• اختلال در عملکرد حواس پنجگانه به ویژه بینایی، لامسه و شنوایی؛
• بروز رفتارهای تهاجمی؛
• اضطراب شدید؛
• تشنج شدید و تمایل به خودکشی؛
• بی‌قراری و افسردگی؛
• عدم درک زمان و مکان؛
• کم شدن اشتها و از دست دادن وزن بدن؛
• از بین رفتن حس بویایی و ایجاد سوراخ در تیغه میانی بینی به دلیل استنشاق یا همان اسنیف کردن.

مواردی که در اینجا ذکر شد تنها بخشی از عوارض اعتیاد به کوکائین است.

• PCP

PCP یا فن سیکلیدین که با نام‌های غبار فرشته (Angel Dust)، ازن و سوخت موشک نیز شناخته می‌شود؛ یک داروی توهم‌زای مصنوعی است که به دلیل اثرات روانی تجزیه کننده (اغلب منفی) شناخته شده است. در حالی که PCP می‌تواند احساس شکست‌ناپذیری و قدرت را برانگیزد، یک داروی بسیار خطرناک و اغلب اعتیادآور است.

PCP یک پودر سفید یا رنگی است که معمولاً به شکل قرص یا کپسول فروخته می‌شود. بسته به مقدار مصرف شده و نحوه مصرف، اثرات PCP می‌تواند تا ۶ ساعت باقی بماند.

این ماده علاوه بر احساس برتری و شکست‌ناپذیری مصرف‌کنندگان حالت‌های تجزیه‌ای یا احساس بی‌حسی و جداشدگی ذهنی را نیز ایجاد می‌کند. بسیاری از اثرات نامطلوب روانی نیز ممکن است رخ دهد، از جمله علائم مشابه اسکیزوفرنی (هذیان، اختلال در تفکر، توهم، پارانویا و اضطراب) و اختلالات خلقی (اضطراب، حملات پانیک). از اثرات شدید این ماده مخدر می‌توان تشنج، کما، خشونت، خودکشی یا مرگ را نام برد. هنگامی‌که PCP با سایر داروها، به ویژه داروهای ضدافسردگی تداخل ایجاد کند، می‌تواند منجر به کما یا دیسترس تنفسی شود.

• الکل

اعتیاد به الکل یا الکلیسم شدیدترین شکل سوءمصرف الکل است و شامل ناتوانی در مدیریت عادات نوشیدن است که به عنوان اختلال مصرف الکل نیز شناخته می‌شود. اختلال مصرف الکل را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: خفیف، متوسط و شدید. هر دسته علائم مختلفی دارد و می‌تواند عوارض جانبی مضری ایجاد کند.

افرادی که با اعتیاد به الکل دست و پنجه نرم می‌کنند اغلب احساس می‌کنند که بدون الکل نمی‌توانند عملکرد طبیعی داشته باشند. این امر می‌تواند به طیف گسترده‌ای از مسائل منجر شود و بر اهداف حرفه‌ای، شخصی، روابط و سلامت کلی فرد تأثیر بگذارد. با گذشت زمان، عوارض جانبی جدی سوءمصرف مداوم الکل می‌تواند بدتر شود و عوارض مخربی ایجاد کند. علائم هشدار دهنده اعتیاد به الکل گاهی اوقات بسیار محسوس بوده و در موارد دیگر، ظاهر شدن آن‌ها بیشتر طول می‌کشد. هنگامی‌که اعتیاد به الکل در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود، شانس بهبودی موفقیت‌آمیز به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. از علائم رایج اعتیاد به الکل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم توانایی در کنترل مصرف الکل؛
• هوس الکل در زمانی که الکل نمی‌نوشید؛
• در اولویت قرار داشتن مصرف الکل بر مسئولیت‌های شخصی؛
• احساس نیاز به ادامه نوشیدن بیشتر؛
• صرف مقدار قابل توجهی پول برای تهیه الکل؛
• رفتارهای متفاوت و بی‌پروا بعد از نوشیدن.

 

• تنباکو

بر کسی پوشیده نیست که سیگار کشیدن یا جویدن تنباکو برای سلامتی خطرناک است. بسیاری از افراد سعی می‌کنند سیگار را ترک کنند و موفق می‌شوند با این حال، بسیاری دیگر شکست می‌خورند. این مسئله به دلیل ماهیت اعتیادآور سیگار کشیدن یا جویدن تنباکو می‌باشد. تنباکو می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در بدن و نحوه عملکرد آن شود. علت این تغییرات در بدن و اعتیاد به سیگار به دلیل وجود نیکوتین است که یک عنصر اصلی در محصولات تنباکو است. این تغییرات ممکن است در طول زمان به تدریج رخ داده و تبدیل به عادت شوند.

از عوارض مصرف تنباکو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انواع سرطان در بخش‌های مختلف بدن مانند: لب‌ها، زبان، دهان، بینی، مری، گلو، هنجره، معده، کبد، کلیه، لوزالمعده، مثانه، خون، دهانه رحم، فرج، آلت تناسلی و مقعد؛
• بیماری انسداد مزمن ریه؛
• آسم؛
• بیماری قلبی؛
• سکته مغزی؛
• مشکلات گردش خون؛
• افزایش خطر لخته شدن خون و انسداد جریان خون به قلب، مغز و پاها؛
• دیابت؛
• انواع عفونت‌های باکتریایی و ویروسی؛
• مشکلات دندانی؛
• بیماری‌های لثه؛
• از دست دادن شنوایی (سیگار باعث کاهش جریان خون در گوش داخلی می‌شود.)؛
• از دست دادن بینایی؛
• مشکلات باروری؛
• پوکی استخوان؛
• یائسگی؛
• و….

 

• ماری جوانا

ماری جوانا که با نام‌های علف هرز (Weed)، گل، مری جین، علف، گراس (Grass) و تعداد زیادی از اصطلاحات عامیانه دیگر نیز شناخته می‌شود، مخلوطی از گل‌های خشک شده کانابیس ساتیوا به رنگ خاکستری مایل به سبز است.

برخی افراد ماری جوانا را در سیگارهای دستی به نام مفصل می‌کشند. همچنین این ماده به وسیله بونگ هم کشیده می‌شود. بونگ (Bong) نوعی قلیان برای کشیدن علف‌های هرز است. شیشا یا قلیان برای کشیدن تنباکوهای طعم‌دار استفاده می‌شود و بونگ برای کشیدن علف‌های هرز. بونگ نقش یک دستگاه تصفیه را دارد که برای کشیدن حشیش و انواع علف‌های هرز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع مزیت بونگ نسبت به مفصل این است که آب بونگ گرمای خشکی را که در مفصل احساس می‌شود را از بین می‌برد.

همچنین ماری جوانا به صورت بلانت یا جوینت هم مصرف می‌شود. بلانت یا جوینت به شکل سیگاری است که تنباکوی داخل آن خارج شده و با ماری‌جوانا پر شده است. البته برخی افراد داخل آن را با مخلوطی از تنباکو و ماری جوانا پر می‌کنند تا اثر توهم‌زایی آن را کم کنند. اما با توجه به خاصیت سرطان‌زایی تنباکو قطعا این اقدام از آسیب‌زایی این ترکیب کم نمی‌کند. گاهی هم این ترکیب با کاغذهای مخصوص رول از جنس کتان یا کنف پر می‌شوند که دست‌پیچ نامیده می‌شوند.

نوع دیگر مصرف ماری جوانا به صورت خوراکی است که به کانابیس خوراکی معروف است و به صورت خوراکی هایی مانند براونی، شکلات، کیک، نوشابه، کلوچه، آب‌نبات و … عرضه می‌شوند.

اشکال قوی‌تر ماری‌جوانا شامل سینسمیلا و رزین‌های غلیظ حاوی دوزهای بالایی از مواد فعال ماری‌جوانا، از جمله روغن حشیش و… است. روغن حشیش از تقطیر حشیش به دست می‌آید و دارای رنگ سیاه بوده و چسبناک است. این رزین‌ها به طور فزاینده‌ای در بین کسانی که از آن برای تفریح ​​و درمان استفاده می‌کنند، محبوب هستند.

معمولا افرادی که تفریحی از ماری جوانا استفاده می‌کنند آن را دود می‌کنند ولی کسانیکه بیشتر برای مقاصد درمانی از ماری جوانا استفاده می‌کنند آن را به صورت دارو یا خوراکی مصرف می‌کنند. روش مصرف در میزان شدت و طول اثرگذاری ماده در بدن موثر است. معمولا روش دود کردن با شدت بیشتر و مدت کمتری اثرگذار بوده و روش خوراکی به دلیل جذب از طریق معده و روده اثرگذاری طولانی‌تر و با شدت کمتر دارد.

ماده شیمیایی روانگردان و اصلی در ماری جوانا که موجب اعتیاد به این ماده در افراد می‌شود دلتا-۹-تتراهیدروکانابینول (THC) است. این ماده شیمیایی در رزین تولید شده توسط برگ‌ها و جوانه‌های گیاه شاهدانه یافت می‌شود. این گیاه همچنین حاوی بیش از ۵۰۰ ماده شیمیایی دیگر از جمله بیش از ۱۰۰ ترکیب شیمیایی مرتبط با THC به نام کانابینوئید است.

عوارض جانبی رایج استفاده از ماری جوانا عبارتند از:

• تغییرات فشار خون؛
• افزایش ضربان قلب؛
• سرگیجه یا خواب آلودگی؛
• برافروختگی صورت؛
• اختلالات گوارشی (تهوع، استفراغ، درد شکم)؛
• برخی اختلالات در عملکرد تنفسی؛
• احساس کاذب خوب بودن یا احساس «بالا بودن» یا شادی و خنده؛
• خطر ابتلا به آسم؛
• افزایش تولید مخاط؛
• اختلال کوتاه مدت در یادگیری، حافظه و توجه؛
• اختلال درازمدت احتمالی در مهارت‌های ذهنی؛
• احتمال افزایش ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند سرطان بیضه؛
• افزایش خطر ابتلا به اختلالات خلقی (مانند اضطراب، اختلال دوقطبی، افسردگی) یا تشدید اختلالات خلقی.

محققان هنوز مطمئن نیستند که ماری‌جوانا چه اثرات بلندمدتی بر ذهن و بدن دارد، به‌ویژه در ارتباط با مصرف کودکان و نوجوانان. خانواده‌ها می‌توانند جهت تشخیص اعتیاد فرزندان و نوجوانان خود از تست اعتیاد خانگی ماریجوانا استفاده کنند.

•  آمفتامین ها

انواع مختلف آمفتامین‌ها و داروهای مرتبط مانند متیل فنیدات (با نام تجاری ریتالین) داروهای محرکی هستند که باعث افزایش سرعت سیستم عصبی مرکزی می‌شوند. آن‌ها مانند آدرنالین عمل می‌کنند (هورمونی که یکی از محرک‌های طبیعی بدن است). داروهای دیگر با اثرات مشابه آمفتامین عبارت‌اند از: کوکائین، اکستازی، کافئین، و بسیاری دیگر.

آمفتامین‌ها برای اولین بار در دهه ۱۹۳۰ به عنوان دارویی برای گرفتگی بینی معرفی شدند و به عنوان یک داروی استنشاقی به نام بنزدرین بدون نسخه به بازار عرضه شدند. از این داروها برای درمان چاقی و افسردگی نیز استفاده پزشکی می‌شد. انواع مختلفی از آمفتامین‌ها از دهه ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰ در دسترس بودند.

در دهه ۱۹۷۰ قوانین جدید، استفاده پزشکی از این داروها را محدود کرد. امروزه فقط دکستروآمفتامین، لیزدگزامفتامین، متیل فنیدات و نمک‌های مخلوط آمفتامین برای مصارف پزشکی ساخته می‌شوند. این داروها برای درمان اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD) و نارکولپسی (حمله خواب) به کار می‌روند.

آمفتامین‌های خالص، پودرهای کریستالی سفید، بی‌بو و تلخ هستند. آمفتامین‌های تهیه شده به صورت غیرقانونی از نظر خلوص متفاوت هستند. آن‌ها ممکن است مایل به سفید با رد خاکستری یا صورتی، به شکل پودر درشت و یا به صورت کریستال یا قرص باشند. آمفتامین‌های غیرقانونی ممکن است بوی «ماهی» یا بویی شبیه آمونیاک داشته باشند. آمفتامین‌ها عموما به شکل تزریق، دود، استشمام یا به صورت قرص مصرف می‌شوند.

بسیاری افراد از آن برای بیدار ماندن و داشتن انرژی بیشتر استفاده می‌کنند. از جمله افرادی که به سوءمصرف این ماده روی می‌آورند می‌توان به رانندگان کامیون، دانش‌آموزان و ورزشکاران اشاره کرد. حتی اخیراً به سربازان برای استقامت در جنگ آمفتامین داده می‌شود. همچنین افراد مبتلا به اختلالات خوردن ممکن است از این داروها برای کاهش وزن استفاده کنند.

اثرات دراز مدت استفاده از آمفتامین

مصرف درازمدت آمفتامین‌ها می‌تواند منجر به مشکلات جدی فیزیکی و روانی شود. از آنجایی که آمفتامین‌ها اشتها و خستگی را کاهش می‌دهند، می‌توانند باعث کمبود ویتامین و خواب و سوءتغذیه شوند و افراد را بیشتر در معرض بیماری قرار دهند.

استفاده منظم از آمفتامین‌ها نیز می‌تواند باعث روان‌پریشی شود. علائم این روان‌پریشی عبارت است از:

• توهم؛
• هذیان؛
• پارانویا؛
• رفتارهای عجیب و غریب و خشونت آمیز.

این علائم معمولاً چند روز یا چند هفته پس از قطع مصرف دارو ناپدید می‌شوند. همچنین مطالعات طولانی‌مدت از اثربخشی و بی‌خطری متیل فنیدیت در صورت مصرف طبق تجویز برای درمان بیش‌فعالی حمایت می‌کنند، اما اطلاعات بیشتری برای ارزیابی اثرات طولانی‌مدت آن مورد نیاز است. شما می‌توانید جهت اطمینان از عدم اعتیاد به آمفتامین از کیت تست اعتیاد آمفتامین استفاده کنید.

• توهم‌زاها

صدها سال است که مردم از مواد توهم‌زا برای تغییر واقعیت استفاده می‌کنند. انواع مختلفی از داروهای توهم‌زا وجود دارد که می‌توانند اهداف اصلی سوء‌مصرف در هر جمعیتی باشند. صرف نظر از وضعیت قانونی و سطح ایمنی درک شده هر یک از این داروها، مهم است که به یاد داشته باشید که هر یک از این مواد را می‌توان مورد استفاده قرار داد و به آن معتاد شد.

از آنجایی که تقریباً تمام توهم‌زاها غیرقانونی هستند، هر مقدار مصرف می‌تواند نگران‌کننده باشد. سوء‌مصرف این مواد می‌تواند آسیب جدی و جبران‌ناپذیری را به مصرف کننده یا اطرافیان او وارد کند و ادامه سوء‌مصرف در برخی موارد منجر به اعتیاد جسمی یا روانی می‌شود.

انواع مواد توهم‌زا عبارت‌اند از:

• لیسرژیک اسید دی اتیل آمید (LSD): لیسرژیک اسید دی اتیل آمید (LSD) یک توهم زا است که ساختار شیمیایی دارد و از ارگوت (Ergot)، که نوعی قارچ است که روی دانه چاودار رشد می‌کند به دست می‌آید. ال اس دی که به سادگی به نام اسید نیز شناخته می‌شود، در دهه ۱۹۶۰ تا زمانی که غیرقانونی شد، به طور گسترده استفاده می‌شد. اگرچه امروزه استفاده از ال اس دی غیرقانونی است اما مصرف آن همچنان ادامه دارد.

• دی متیل تریپتامین (DMT): دی متیل تریپتامین (DMT) یک روانگردان گیاهی طبیعی است که در پوست و مغز درختان خاصی از آمریکای مرکزی و جنوبی یافت می‌شود. اثرات DMT بسیار کوتاه‌تر از سایر داروهای روانگردان است و معمولاً فقط یک ساعت طول می‌کشد.
• مسکالین: مسکالین یک ماده روانگردان طبیعی است که در گونه‌های خاصی از کاکتوس‌ها یافت می‌شود که شناخته شده‌ترین آن‌ها کاکتوس پیوت است.

• اولولیوکی: Ololiuqui یک روانگردان طبیعی است که در دانه‌های گل morning glory یافت می‌شود؛ که در آمریکای مرکزی و جنوبی رشد می‌کند. مانند مسکالین، ololiuqui سابقه طولانی استفاده در مراسم معنوی در میان گروه‌های بومی دارد که این گیاه در آنجا رشد می‌کند.

• سیلوسایبین: قارچ جادویی یا مجیک ماشروم حاوی نوعی ماده توهم زا به نام سیلوسایبین است که در برخی از قارچ‌ها یافت می‌شود.

• اکستازی: طبقه‌بندی اکستازی یا MDMA به عنوان روانگردان دشوارتر است زیرا اثرات توهم‌زا کمتر مشخص می‌شود و اثرات تقویت‌کننده خلق‌ و خو و تحریک‌کنندگی بیشتر از سایر روانگردان‌ها برای مصرف‌کننده قابل توجه است. اکستازی ایجاد احساس شادی می‌کند و اضطراب را کاهش می‌دهد. با این حال، اکستازی هم می‌تواند توهم و هذیان را القا کند. اکستازی همچنین با افزایش خطر مشکلات سلامتی ناشی از گرمای بیش از حد، تعریق شدید و کم‌آبی بدن همراه است.

عوارض توهم زاها

از عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت مصرف مواد توهم‌زا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وحشت؛
• سرگردانی؛
• فراموشی؛
• علائم روان‌پریشی؛
• مشکلات هماهنگی،
• افزایش فشار خون و ضربان قلب؛
• بی‌حسی؛
• بی‌تحرکی؛
• دشواری در تنفس؛
• تشنج؛
• شنیدن صداهای عجیب؛
• توهم در دیدن اشیا عجیب.

به طور کلی می‌توان اعتیادهای فیزیکی را به سه دسته تقسیم کرد:

• الکل؛
• داروهای غیرمجاز؛
• داروهای تجویزی.

اعتیاد به تریاک، شیشه و الکل شایع‌ترین نوع اعتیاد فیزیکی است. این حالت به شکل وابستگی به این مواد، زیاده‌روی در مصرف، تزریق، استنشاق و نوشیدن سنگین و منظم ظاهر می‌شود. اعتیاد به الکل اغلب با نوشیدن در گروه دوستان شروع می‌شود و سپس بیشتر و بیشتر شده تا زمانی که فرد متوجه می‌شود که با اعتیادی غیرقابل ترک مواجه است.

اعتیاد به برخی از مواد مخدر غیرقانونی باعث اختلالات کوتاه‌مدت در مغز و در نتیجه تغییر ادراک از واقعیت می‌شود. اما مواد مخدر غیرقانونی عموما باعث تغییرات طولانی‌مدت در مغز و سایر اندام‌ها می‌شود و اعتیاد شدید را به همراه می‌آورد. از جمله این مواد می‌توان به شیشه اشاره کرد که هم به صورت غیر قانونی و هم به صورت قانونی در برخی داروهای لاغری موجود می‌باشد و عوارض شدید روان‌پریشی و توهم‌زایی دارد و گاه این عوارض دائمی بوده و حتی پس از ترک هم برطرف نمی‌شوند.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در ارتباط با ماده مخدر شیشه می‌توانید مقاله اعتیاد به شیشه؛ عوارض مصرف و ترک را مطالعه کنید. همچنین جهت تشخیص اعتیاد به شیشه می‌توانید از تست اعتیاد به شیشه استفاده کنید. خرید آنلاین این تست از وبسایت هلثیوم امکان پذیر است.

اعتیاد به داروهای تجویزی شامل استفاده از داروهای تایید شده به هر شکلی است که توسط پزشک تجویز نشده باشد، مانند ترامادول، آمفتامین‌ها و غیره.

• اعتیادهای رفتاری

اعتیاد رفتاری به اعتیادی گفته می‌شود که فرد کنترل اعمال خود را از دست می‌دهد و درگیر رفتارهایی می‌شود که احساس شادی کوتاه‌مدت ایجاد می‌کند و شخص به احساسات لذت بخشی که در نتیجه برخی رفتارها ایجاد می‌شود وابسته شده و شروع به تکرار دوباره آن رفتار می‌کند.

برخی از اعتیادهای رفتاری رایج عبارت‌اند از:

• اعتیاد به غذا؛
• اعتیاد جنسی؛
• اعتیاد به اینترنت؛
• اعتیاد به پورنوگرافی؛
• استفاده از کامپیوتر و یا تلفن همراه؛
• اعتیاد به بازی‌های ویدیویی؛
• اعتیاد به کار؛
• اعتیاد به ورزش؛
• وسواس معنوی (با عبادت مذهبی اشتباه نشود)؛
• درد؛
• اعتیاد به خرید؛
• اعتیاد به قمار.

افرادی که اختلال کنترل تکانه دارند، بیشتر در معرض رفتار اجباری هستند که می‌تواند منجر به اعتیادهای رفتاری شدید شود. برای مثال، مسائل مربوط به سلامت روان یا اختلالات روانی می‌تواند خطر ابتلا به اختلال مصرف مواد و اعتیاد رفتاری را تشدید کند.

اعتیادهای فیزیکی و رفتاری اغلب با هم مرتبط هستند. بیش از نیمی از کسانی که از اعتیاد به یک ماده رنج می‌برند، از مواد دیگر نیز استفاده می‌کنند. علاوه بر این، کسانی که با اختلالات سوء‌مصرف مواد مبارزه می‌کنند، اغلب از اعتیادهای رفتاری نیز رنج می‌برند.

شباهت‌های زیادی بین اعتیاد به مواد و اعتیاد رفتاری وجود دارد. برخی از شباهت‌ها عبارتند از هیجان یا “بالا بودن” ناشی از استفاده یا رفتار، میل شدید به “بالا بودن”، تمایل مکرر به مصرف که منجر به افزایش استفاده یا رفتار تکراری، از دست دادن کنترل، و علائم ترک روانی و فیزیکی می‌شود.

علایم اعتیاد

اعتیاد نشانه‌های رفتاری و روانی متعددی دارد که در اولین گام آشنایی با این نشانه‌ها می‌تواند کمک فراوان به بیماران و خانواده‌های آن‌ها کند. یکی از شایع‌ترین نشانه‌های ظاهری در میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر عدم رسیدگی به خود و تغییر وضعیت بهداشتی بیماران است. این تغییرات در خلق‌وخو و ظاهر فرد عمدتا با نوسانات رفتاری متعددی همراه است و تا حدی پیشرفت خواهد کرد که بیماران دچار بی‌انگیزگی و بیماری افسردگی خواهند شد.

علائمی که می‌توان به صورت شایع‌تر در این افراد دید شامل :

• افت شدید و یک‌باره وزن؛
• ضعیف شدن و عدم تعادل در فرد؛
• تغییرات در الگوهای تغذیه فرد مبتلا و کاهش اشتها؛
• خواب آلودگی و گیجی و عدم درک درست از موقعیت‌ها؛
• ایجاد زخم‌های سطح پوست و بروز لکه‌های پوستی در فرد؛
• تغییر مردمک‌ها به سوزنی شکل و قرمز شدن چشم‌ها؛
• رعشه و تشنج؛
• آبریزش بینی؛
• تاثیرات اعتیاد بر مغز و سیستم عصبی.

استفاده از مواد مخدر بر توانایی فرد در کنترل اعمال خود به شدت آسیب می‌زند. عکس‌های رادیولوژی گرفته شده از افراد مبتلا به اعتیاد نشان می‌دهد که تغییرات فیزیکی در بخش‌هایی از مغز رخ می‌دهد. این بخش‌ها شامل بخش قضاوت مغز، بخش تصمیم‌گیری، بخش یادگیری، بخش حافظه و کنترل رفتار حیاتی می‌باشد.

دانشمندان معتقدند که این تغییرات طرز کار مغز را تغییر داده و این امر ممکن است به تشریح رفتارهای مخرب اعتیادی کمک کند.

مراحل اعتیاد

در مرحله اول که مرحله آشنایی با مواد اعتیادآور است، فرد با تشویق دیگران یا میل شخصی یا به دلیل کنجکاوی شروع به مصرف تفریحی مواد مخدر می‌کند. در مرحله دوم میل به استفاده مجدد مواد مخدر اتفاق می‌افتد و بدن هر روز نیاز بیشتری به این مواد را احساس می‌کند. در مرحله سوم فرد بعد از گذراندن شک و تردید و استفاده مجدد، به این مواد وابستگی پیدا می‌کند. در این مرحله فرد در صورت عدم استفاده یا استفاده نامنظم از مواد دچار اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب می‌شود.

ساز و کار اعتیاد

اعتیاد به عنوان یک بیماری مزمن مغز تعریف می‌شود که با استفاده وسواسی از مواد مخدر شروع می‌شود. این مواد ساختار مغز و نحوه عملکرد آن را تغییر می‌دهد که این تغییرات می‌تواند طولانی‌مدت نیز باشـد و منجر به رفتارهای آسیب‌رسان در این افراد می‌شود.

مغز انسان پیچیده‌ترین اندام بدن است و یک ماده خاکستری و سفید در مرکز همه فعالیت‌های انسانی قرار دارد. مغز وظایف اصلی بدن را تنظیم می‌کند و به ما این امکان را می‌دهد که به هر چیزی که تجربه می‌کنیم پاسخ دهیم و افکار و احساسات و رفتار خود را شکل دهیم. قسمت‌های مختلف مغز مسئول هماهنگی و اجرای عملکردهای انسان هستند. مواد مخدر می‌تواند نواحی مهمی از مغز را تغییر دهد که برای حفظ حیات ضروری هستند.

نواحی که در مغز تحت تاثیر اعتیاد قرار می‌گیرند عبارتند از:

• ساقه مغز: این بخش عملکردهای اساسی حیاتی در زندگی را کنترل می‌کند:مانند ضربان قلب، تنفس و خواب.
• قشر مخ: این بخش خود به مناطقی که وظایف خاصی را کنترل می‌کنند تقسیم می‌شود و حوزه‌های مختلف اطلاعات را از حواس انسان پردازش می‌کند و در ارتباط با بینایی، شنوایی و چشایی فرد است.
• بخش جلویی پوسته: قشر جلویی یا مغز قدامی، مرکز تفکر مغز است. توانایی ما برای فکر کردن، برنامه‌ریزی، حل مشکلات و تصمیم‌گیری در این ناحیه شکل می‌گیرد.
• سیستم لیمبیک: این بخش شامل مدار پاداش مغز است. تعدادی از ساختارهای مغز را که توانایی انسان را کنترل و تنظیم می‌کنند با هم پیوند می‌دهد. این بخش احساس لذت و انگیزه به فرد می‌دهد تا رفتارهایی را تکرار کند که برای وجود او حیاتی هستند. سیستم لیمبیک با فعالیت‌های سالم زندگی مانند خوردن و فعالیت‌های اجتماعی فعال می‌شود، اما به وسیله مواد مخدر هم تحریک می‌شود. علاوه بر این، سیستم لیمبیک مسئول درک ما از احساسات (مثبت و منفی) است.

مغز یک مرکز ارتباطی متشکل از میلیاردها نورون و یا سلول‌ عصبی است. شبکه‌های عصبی، پیام‌ها را در میان ساختارهای مختلف درون مغز، نخاع و اعصاب به بقیه بدن منتقل می‌کنند. این شبکه‌های عصبی هر چیزی که احساس می‌کنیم را هماهنگ و منظم می‌کنند.

انتقال‌دهنده‌های شیمیایی:

پیغام‌های شیمیایی مغز معمولاً بین نورون‌ها با مواد شیمیایی به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی حمل می‌شوند. انتقال‌‌دهنده عصبی مغز به یک بخش تخصصی روی نورونِ دریافت‌کننده، به نام گیرنده متصل می‌شود. یک انتقال‌دهنده عصبی و گیرنده آن مثل “کلید و قفل” عمل می‌کنند، یک مکانیزم بسیار خاص که تضمین می‌کند که هر گیرنده تنها بعد از دریافت پیام و هماهنگ شدن آن با نوع درست انتقال‌دهنده عصبی، پیام مناسب را ارسال می‌کند.

مواد شیمیایی با استفاده از سیستم ارتباطی و تداخل با نورون‌های حسی که معمولاً ارسال، دریافت و پردازش اطلاعات را انجام می‌دهند، بر مغز تاثیر می‌گذارند. برخی مواد مانند ماری‌جوانا و هروئین می‌توانند نورون‌ها را فعال کنند. زیرا ساختار شیمیایی آن‌ها از یک انتقال‌دهنده عصبی طبیعی تقلید می‌کند و اجازه می‌دهد مواد به درون نورون متصل شود و آن‌ها را فعال کند.

چگونگی عملکرد مواد مخدر در مغز برای تولید لذت

اغلب مواد مخدر به طور مستقیم یا غیرمستقیم سیستم پاداش مغز با دوپامین را هدف قرار می‌دهند. دوپامین انتقال‌دهنده عصبی موجود در مناطق مغز است که حرکت، انگیزه و احساس لذت را تنظیم می‌کند. وقتی در سطوح نرمال فعال می‌شود، به رفتارهای طبیعی ما پاداش می‌دهد. با این حال این سیستم تحت تاثیر مواد مخدر، احساس سرخوشی زیادی تولید می‌کند که به شدت رفتار مصرف مواد مخدر را تقویت می‌کند و به فرد آموزش می‌دهد که آن را تکرار کند.

چگونه تحریک یک مدار لذت در مغز به ما یاد می‌دهد که مواد مخدر مصرف کنیم؟

مغز ما بگونه‌ای برنامه‌ریزی شده است تا ما فعالیت‌های پایدار را با پیوند دادن این فعالیت‌ها با لذت یا پاداش تکرار ‌کنیم. هر زمان که این مدار پاداش فعال می‌شود، مغز متوجه می‌شود که چیزی مهم در حال رخ دادن است که باید به یاد داشته باشد و به ما یاد می‌دهد که این کار را دوباره و دوباره بدون فکر کردن به آن انجام دهیم. از آنجا که مصرف مواد مخدر احساس مشابهی (مدارهای لذت) را تحریک می‌کند، ما یاد می‌گیریم که از مواد مخدر به روش مشابه استفاده کنیم.

چرا مواد مخدر بیش از پاداش‌های طبیعی اعتیادآور هستند؟

مصرف مواد مخدر می‌تواند ۲ تا ۱۰ برابر پاداش‌های طبیعی مانند خوردن و سکس، دوپامین در مغز آزاد کند. در برخی موارد، این اتفاق تقریباً بلافاصله پس از مصرف رخ می‌دهد. مانند زمانی که مخدر‌های قوی مانند هروئین، کوکائین و … مصرف می‌شود. تاثیرات این مواد می‌تواند بسیار طولانی‌تر از پاداش‌های طبیعی مغز باشد و اثراتی که مصرف مواد مخدر بر روی مدار لذت مغز می‌گذارد، بسیار بیشتر از زمانی است که توسط رفتارهای پاداش‌دهنده طبیعی تولید می‌شود.

اثر چنین پاداش قدرتمندی باعث می‌شود که مردم دوباره و دوباره مواد مخدر مصرف کنند. به همین دلیل است که دانشمندان معتقدند که باید از تجربه مصرف مواد مخدر به‌ویژه در سنین نوجوانی و جوانی پرهیز کنیم.

چگونه مصرف طولانی‌مدت مواد مخدر بر روی مدارهای مغزی تاثیر می‌گذارد؟

تفاوت بین پاداش طبیعی و پاداش غیرطبیعی برای مغز را می‌توان به مانند تفاوت بین کسی که در گوش شما نجوا می‌کند و کسی که در میکروفن فریاد می‌زند توصیف کرد. درست زمانی که ما میزان صدا را که خیلی بلند است پایین می‌آوریم، مغز با تولید دوپامین کم‌تر یا کاهش تعداد گیرنده‌های دریافت‌کننده سیگنال‌ها، با افزایش شدید دوپامین و دیگر انتقال‌دهنده‌ها دست به تنظیم سیستم عصبی و نورون‌ها می‌زند. در نتیجه هنگامی‌که مواد مخدر مصرف شود، مغز دیگر نمی‌تواند این خودتنظیمی را انجام دهد و تاثیر دوپامین بر مدار پاداش مغز کسی که از مواد مخدر استفاده می‌کند، می‌تواند به طور غیرطبیعی پایین بیاید و توانایی فرد برای تجزیه و تحلیل و کنترل عصبی را کاهش دهد.

به همین دلیل است که فردی که از مواد مخدر استفاده می‌کند احساس بی‌روحی و افسردگی می‌کند و قادر به لذت‌بردن از چیزهایی که قبلاً برایش لذت‌بخش بودند نیست. در این زمان فرد باید دوباره و دوباره مواد مصرف کند تا عملکرد دوپامین خود را به حالت عادی بازگرداند و از کارهای عادی لذت ببرد. همین امر مشکل را بیشتر کرده و انسان را وارد چرخه معیوب مصرف مواد مخدر می‌کند. در ادامه تکرار این رفتار فرد برای رساندن دوپامین به میزان لازم مجبور می‌شود به مصرف مواد با دوزهای بیشتر ادامه دهد.

مصرف مواد مخدر در نهایت منجر به تغییرات عمیق در نورون‌ها و مدارهای عصبی مغز می‌شود و سلامت طولانی‌‌مدت مغز را به خطر می‌اندازد. این تغییرات در درازمدت به عملکرد مغز آسیب جدی و جبران ناپذیری وارد می‌کند.

چه تغییرات دیگری در مغز با سوء‌مصرف مواد رخ می‌دهد؟

مواجهه مزمن با مواد مخدر، باعث اختلال در نحوه تعامل ساختارهای مغزی با کنترل و مهار رفتارهای مرتبط با مصرف مواد می‌شود. همان طور که ادامه مصرف ممکن است منجر به تحمیل و یا نیاز به دوز بالاتر مصرف برای تاثیر بیشتر شود، ممکن است منجر به اعتیاد نیز شود. اعتیاد به مواد مخدر کنترل فرد بر خود را از وی می‌گیرد و توانایی اتخاذ تصمیمات درست را از او صلب می‌کند. در این حالت انگیزه‌های شدیدی برای مصرف مجدد مواد مخدر ایجاد می‌شود.

کسانی که از اعتیاد رنج می‌برند اغلب با یک یا چند مساله پزشکی شامل: بیماری‌های ریوی یا قلبی، سکته، سرطان و اختلال روانی ممکن است مواجه شوند. برای مثال تحقیقات نشان داده ‌است که دود تنباکو باعث سرطان دهان، گلو، حنجره، خون، ریه‌ها، معده، پانکراس، کلیه، مثانه و دهانه رحم می‌شود. علاوه بر این، برخی از داروهای سوءمصرف مانند inhalants برای سلول‌های عصبی سمی هستند.

تشخیص فرد معتاد

برخی رفتارهایی که فرد مبتلا از خود نشان می‌دهد به خانواده و اطرافیان کمک می‌کند تا بتوانند اعتیاد فرد را تشخیص داده و برای اطمینان و کمک به فرد اقدام کنند. این رفتارها عبارت‌اند از:

• رفتارهای مرموز و نادیده گرفتن مسئولیت‌های محوله.
• تمایلی به انجام تفریحات مورد علاقه قبلی خود ندارند.
• تمایل به مشارکت در امور خانواده ندارند.
• در این افراد تمایل زیادی به دروغگویی، پنهان‌کاری و فریب‌کاری وجود دارد.
• تنهایی را انتخاب کرده و گوشه‌گیر می‌شوند.
• دچار افت تحصیلی و وضعیت شغلی می‌شوند.

انواع تست اعتیاد

تست‌های اعتیاد بسته به نوع ماده مخدر در انواع مختلفی ارائه می‌شوند و هریک از آن‌ها شیوه مشخصی برای تشخیص مصرف مواد مخدر توسط فرد دارند. از مهم‌ترین تست‌های اعتیاد می‌توان به آزمایش پلاسمای خون، آزمایش بزاق، مو، عرق و آزمایش ادرار اشاره کرد. جهت آشنایی بیشتر با انواع تست‌های اعتیاد می‌توانید مقاله هر آنچه در مورد تست اعتیاد باید بدانیم را مطالعه کنید.

• آزمایش ادرار

متداول‌ترین راه برای تشخیص اعتیاد، آزمایش ادرار است. این آزمایش به راحتی قابل انجام است و هزینه پایینی دارد اما به دلیل اینکه مصرف برخی داروها و مواد می‌تواند در نتیجه آزمایش تاثیر بگذارد، نتیجه آن قابل اطمینان نیست. در سال‌های اخیر با وجود کیت‌های خانگی آزمایش اعتیاد، انجام این آزمایش در خانه هم امکان‌پذیر شده و به راحتی می‌توان این آزمایش را انجام داد.

انواع کیت‌های تست اعتیاد خانگی شامل تست سه کاره اعتیاد، تست پنج کاره اعتیاد، تست شش کاره اعتیاد، تست ده کاره اعتیاد و انواع تست‌های تک کاره می‌باشد. تست‌های چندکاره را می‌توان جهت تشخیص هم‌زمان چندین نوع ماده مخدر متفاوت در نمونه ادرار به کار برد.

• آزمایش پلاسمای خون

یکی از آزمایش‌های دقیق و قابل اعتماد بالا، آزمایش پلاسمای خون است. این آزمایش به نسبت آزمایش ادرار هزینه بالاتری دارد و برای انجام آن نیاز به متخصص است. با این آزمایش می‌توان انواع مختلفی از مواد مخدر مانند شیشه، کوکائین، کراک، الکل و… را تشخیص داد و آزمایشی بسیار قابل اعتماد می‌باشد.

• آزمایش موی سر و بزاق

یکی از جدیدترین روش‌های آزمایش اعتیاد، آزمایش نمونه موی سر و آزمایش بزاق است که به کمک کیت‌های آزمایش خانگی نیز قابل استفاده است. متابولیت ناشی از مصرف مواد مخدر در موهای فرد مصرف‌کننده باقی می‌ماند و به کمک تجزیه‌‌وتحلیل ساختار مو می‌توان آن را تشخیص داد. آزمایش موی سر می‌تواند با دقت بسیار بالاتری نسبت به آزمایش ادرار مصرف مواد مخدر در بدن فرد را تشخیص دهد. آزمایش بزاق هم از روش‌های جدید تست اعتیاد می‌باشد که به صورت کیت‌های خانگی هم قابل انجام است.

چه کسانی بیشتر در معرض اعتیاد هستند؟

عوامل متعددی در مبتلا شدن افراد به اعتیاد نقش دارند که این عوامل عبارت‌اند از:

• ژنتیک

بسیاری از متخصصان و محققان فعال در این زمینه به این نتیجه رسیده‌اند که ژنتیک بر ابتلای فرد به اعتیاد به مواد مخدر نقش دارد. میزان تاثیر ژنتیک بر ابتلای فرد به اعتیاد بین ۴۰ تا ۶۰ درصد است. این به آن معنا نیست که ژنی به عنوان اعتیاد در فرد وجود دارد و چنین ژنی هنوز در افراد پیدا نشده است. مطالعات نشان داده است افرادی که پدر و مادر آن‌ها درگیر اعتیاد بوده‌اند بیشتر امکان دارد که به اعتیاد مبتلا شوند.

• عوامل خانوادگی

مشکلات خانوادگی بسیاری وجود دارند که می‌توانند دقیقاً در دوران نوجوانی، فرد را به سمت سوء‌مصرف مواد مخدر هدایت کنند، متداول‌ترین دلایل خانوادگی مؤثر در اعتیاد جوانان عبارتند از:

• کمبود محبت از طرف یکی یا هر دو والدین؛
• افراط در محبت کردن به فرزند که باعث جلوگیری از رشد استقلال فردی می‌شود؛
• محدودیت بیش از اندازه؛
• تبعیض بین فرزندان؛
• آسیب‌‌های احساسی و عاطفی مانند: از دست دادن اعضای خانواده، روابط نامناسب والدین با یکدیگر یا طلاق؛
• اعتیاد اعضای خانواده؛
• وضعیت مالی بد و فشار و فقر مالی؛
• عدم آگاهی و شناخت والدین نسبت به مواد مخدر و نوجوان؛
• عوامل فردی و روانی شخص مانند: عدم اعتمادبه‌نفس، عدم توانایی نه گفتن، عدم استقلال مالی، شکست عشقی در نوجوانان؛
• بیکاری؛
• گروه همسالان؛
• بیماری‌های روحی و روانی؛
• مصرف دارو بدون تجویز و نسخه پزشک.

پیشگیری از اعتیاد

اعتیاد هم به مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر قابل پیشگیری است و می‌توان به راحتی از آن جلوگیری کرد. فقط کافی است که شما به عنوان یک والد و یا سرپرست، اطلاعات کافی در این مورد داشته باشید تا بتوانید به نوجوان خود در این مسیر کمک کنید. قدم دوم آگاه کردن افراد به‌ویژه نوجوانان و جوانان در مورد مواد مخدر و انواع مواد مخدر است.

ارتباط اعتیاد و اختلالات روان

در مورد ارتباط بین اختلالات روان و اعتیاد نظرات متفاوتی وجود دارد اما به نظر می‌رسد بین این دو یک رابطه دوسویه برقرار است. بدین معنی که ابتلا به بسیاری از اختلالات روان می‌تواند منجر به اعتیاد شود و برعکس اعتیاد می‌تواند منجر به بروز انواع اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، توهم، روانپریشی و حتی اسکیزوفرنی شود. به علاوه مصرف بسیاری مواد مخدر می‌تواند منجر به تشدید بیماری‎‌های روانی زمینه‌ای افراد شود و یا ابتلا به این بیماری‌ها را به دلیل داشتن سابقه خانوادگی به جلو بیاندازد.

به عنوان نمونه مصرف ماری جوانا می‌تواند ابتلا به اسکیزوفرنی را در افرادی که استعداد ژنتیکی یا سابقه خانوادگی ابتلا دارند قوت بخشیده و یا تشدید نماید.

بعلاوه ابتلا به بسیاری از اختلالات و بیماری‌های روانی مانند دوقطبی، اسیکزوفرنی، بیش‌فعالی، افسردگی و اضطراب می‌تواند منجر به سوء‌مصرف بسیاری از داروها، مواد مخدر، الکل و … شود.

شایان ذکر است که بسیاری از داروهای اعصاب و روان که برای کنترل انواع اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی، انواع فوبیاهای شدید و … به کار می‌رود در اکثر موارد اعتیادآور بوده و باید حتما تحت نظر پزشک و روانپزشک تجویز و مصرف شوند که در بسیاری افراد منجر به سوءمصرف دارو و تغییر شکل به انواع دیگر اعتیاد می‌شود.

همچنین قانونی بودن مصرف برخی مواد مخدر مانند ماری جوانا و حشیش در بسیاری کشورها زمینه‌ساز مصرف بی‌‎رویه و عوارض ناشی از آن می‌گردد. وجود کارتل‌های عظیم مواد مخدر و سودهای هنگفت ناشی از این تجارت، قوانین بسیاری از کشورها را تحت تاثیر قرار داده است. اما حتی تغییر قوانین و قانونی کردن مصرف و فروش برخی مواد مخدر هم نمی‌تواند از اثرات سوء آن‌ها بر سلامت انسان جلوگیری کند. این نکته مهمی است که پیش از اقدام به شروع مصرف باید حتما در نظر داشته باشید.

آیا اعتیاد قابل درمان است؟

بسیاری از افراد این سوال را می‌پرسند که آیا اعتیاد قابل درمان است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت بله. اعتیاد فارغ از مدت زمان مصرف مواد توسط فرد، بیماری قابل درمانی است. درمان اعتیاد به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی‌توان فرآیند و بازه زمانی ثابتی را برای همه افراد در نظر گرفت. عوامل متعددی در ترک مواد مخدر تاثیرگذار است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مدت مصرف؛
• خصوصیات شخصیتی فرد مصرف کننده؛
• حمایت‌های خانواده و دوستان؛
• داشتن برنامه درمانی مناسب؛
• و …

یک عامل مهم دیگر در ترک اعتیاد تمایل خود فرد بیمار به ترک مواد و روی آوردن به زندگی سالم است. بسیاری از متخصصان بر این باورند که تا زمانیکه خود فرد به این باور نرسد که نیاز به درمان دارد، طی کردن تمام راه‌های درمانی موقتی است. به همین دلیل فرد بیمار حتما باید زیر نظر یک متخصص روانشناس باشد تا از نظر روحی و روانی هم درمان شود.

ترک اعتیاد

از آنجایی که هر نوع اعتیاد در بدن علائم مختلف فیزیکی و روانی ایجاد می‌کند، برای ترک اعتیاد تنها سم‌زدایی فیزیکی از بدن کافی نیست و اگرچه این مرحله‌ی سخت و طاقت فرسا می‌تواند همراه با دردهای عضلانی باشد، اما رهایی از وابستگی روانی به مواد مخدر فرآیندی به مراتب دشوارتر و طولانی‌تر است. بعلاوه همان طور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد مصرف مواد مخدر با تغییر ساختار و عملکرد سیستم پاداش‌دهی مغز، اثرات طولانی مدت و گاه مادام‌العمر بر مغز می‌گذارد و اصلاح این ساختار می‌تواند بسیار طاقت‌فرسا و فرسایشی باشد. در این میان نقش روان‌درمانی و مشاوره‌های منظم روانپزشکی در تداوم بخشیدن به پروسه درمان بسیار تعیین‌کننده است. پروسه ترک اعتیاد بسیار زمان‌بر و دشوار است و لازم است که فرد و اعضای خانواده‌اش دارای آگاهی و صبوری کافی باشند. نقش حمایت‌های خانواده از فرد در روحیه بخشیدن به او و ایجاد انگیزه جهت ادامه مسیر درمان بسیار موثر است. این پروسه گاه می‌تواند تا آخر عمر هم ادامه داشته باشد. زیرا غلبه بر وسوسه‌های مصرف مجدد همواره همراه فرد خواهد بود و حتی در مراحل بحرانی زندگی با شدت بیشتری به ذهن متبادر می‌شود. بعلاوه برخی تاثیرات روانی مخدرهای توهم‌زا و روان‌گردان بر روی مغز دائمی بوده و منجر به ابتلا به اختلالات روانی شدید چون اسکیزوفرنی و روان‌پریشی می‌گردد. این اختلالات اغلب درمانی ندارند و تنها با کمک داروهای روانپزشکی قابل کنترل هستند.

در این مطلب سعی کردیم تا به بررسی کامل و جامعی در مورد اعتیاد و مواد مخدر بپردازیم و انواع آن را شرح دهیم. با آشنایی با مواد مخدر می‌توانید به خود و اطرافیان خود کمک کنید تا درگیر این بیماری نشوند.

اگر در مورد شخصی از اعضای خانواده خود دچار تردید شده‌اید که آیا مواد مخدر مصرف می‌کنند یا خیر می‌توانید از کیت‌های تشخیصی اعتیاد برای انجام آزمایش استفاده کنید. این کیت‌ها در تمام داروخانه‌ها موجود است و شما به راحتی می‌توانید آن‌ها را تهیه کنید. همچنین شما می‌توانید این تست‌ها را به صورت آنلاین از فروشگاه‌ اینترنتی لوازم پزشکی هلثیوم خریداری نمایید.