میزبانان مذاکرات اتمی ایران؛ ۲۰ سال در گوشه و کنار جهان

مذاکرات اتمی ایران نزدیک به ۲۰ سال پیش آغاز شد اما هنوز هم این گفت‌وگوها شهرهای تازه برای میزبانی پیدا می‌کند که جدیدترین آن شهر دوحه، پایتخت قطر است.

این نوشته به میزبانان مذاکرات اتمی ایران پرداخته و مهمترین تصمیم‌هایی که در این شهرها گرفته شده را روایت می‌کند. مقام های ایرانی در این دوره تلاش داشته اند که برخی از دیگر شهرها را هم میزبان مذاکرات کنند که همچون میزبانی قاهره پایتخت مصر، در آن دوره به نتیجه نرسیده است.

‌

تهران؛ اولین میزبانی مذاکرات اتمی

اولین مذاکره اتمی با سه کشور اروپایی در مهر ۱۳۸۲ در تهران برگزار شد. در اقدامی بی سابقه، سه وزیر خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان با سفر به ایران با هدف حل اختلافات اتمی فزاینده با ایران، پایه گذار مذاکرات هسته‌ای شدند. در جریان این سفر، ایران غنی‌سازی اورانیوم را برای مدتی متوقف کرد و سه کشور اروپایی تعهد دادند جلوی ارسال پرونده ایران به شورای امنیت را بگیرند. در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد هم تهران میزبان رهبران برزیل و ترکیه، دو کشوری که آن زمان عضو شورای امنیت بودند، شد اما توافقی که به دست آمد جلوی افزایش تحریم های بین المللی را نگرفت.

بروکسل: توقف ساخت سانتریفیوژ

بروکسل به عنوان مقر اتحادیه اروپا چند بار میزبان مذاکرات اتمی ایران بوده است. مهمترین توافقی که در این شهر به دست آمد توقف ساخت و آزمایش سانتریفیوژهای مورد نیاز برای غنی‌سازی بود.

پاریس؛ توافق برای توقف جداسازی پلوتونیوم

پایتخت فرانسه هم در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی در ایران و ژاک شیراک در فرانسه و هم در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی و امانوئل مکرون میزبان مذاکرات هسته‌ای ایران بوده است. مهمترین توافقی اتمی که در این شهر به دست آمد در سال ۱۳۸۳ بود که در جریان آن ایران پذیرفت فعالیت‌های مربوط به جداسازی پلوتونیوم را متوقف کند و در عوض اتحادیه اروپا برای پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی تلاش کند.

ژنو؛ میزبان اولین توافق برای رفع تحریم

شهر ژنو، مقر اروپایی سازمان ملل متحد در طول دو دهه مذاکرات اتمی ایران بارها میزبان این گفت‌وگوها بوده است. مهمترین توافقی که در این شهر به دست آمد در آذر ۱۳۹۲ بود که در جریان آن، ایران و گروه ۱+۵ موفق شدند به توافق موقت اتمی برسند که بر اساس آن صدور تحریم‌های تازه در برابر توقف غنی سازی ۲۰ درصدی، پایان گرفت و بخشی از پول های توقیف شده ایران آزاد شد. این توافق مقدمه برجام بود. وزیر خارجه ایران در این دوره به دلیل شدت «کمردرد عصبی » مدتی با صندلی چرخدار در مذاکرات حاضر می‌شد.

بن؛ تلاش برای پاسخ دادن «قانع کننده» به آژانس

بن آلمان در ماه های پایان ریاست جمهوری محمد خاتمی میزبان مذاکره کنندگان اتمی ایران و سه کشور اروپایی بود. در این دوره غیر از یافتن راه حل برای موضوع غنی‌سازی اورانیوم در ایران، پیدا کردن پاسخ های «قانع کننده» به سئوالات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ماهیت برنامه اتمی از جمله آلودگی های سطح بالا با اورانیوم غنی شده یا آثاری از تلاش برای آزمایش چاشنی‌های انفجاری که آژانس می گفت در سلاح اتمی کاربرد دارد، موضوع گفت‌وگوها بود. این موضوع تا زمان رسیدن به توافق برجام حل‌نشده باقی ماند.

لندن: محل اعلام اولین شکست در مذاکرات

در آخرین روزهای دولت محمد خاتمی در سال ۱۳۸۴ در حالی که محمود احمدی نژاد آماده به دست گرفتن نهاد ریاست جمهوری بود، مذاکرات اتمی ایران برای اولین و آخرین بار در لندن برگزار شد. در این گفت و گوها ایران اعلام کرده بود که قبل از شروع ریاست جمهوری احمدی نژاد فرایند غنی سازی اورانیوم را از سر می‌گیرد که به دوره ای کم سابقه از تنش های بین‌المللی بر سر برنامه اتمی ایران انجامید.

مادرید؛ میزبانی بدون دستاورد

پایتخت اسپانیا در دوره ای که علی لاریجانی مذاکره کننده ارشد اتمی ایران بود میزبان مذاکرات شده بود. در این شهر هیچ توافق و گشایش اساسی درباره اختلافات بالاگرفته بین ایران و قدرت‌های غربی به دست نیامد.

لیسبون؛ تلاش ناکام برای کاهش تنش

لیسبون پایتخت پرتغال در دوره ای که شورای امنیت سازمان ملل متحد شروع به صدور قطعنامه‌های تحریمی درباره ایران کرده بود، میزبان مذاکرات اتمی بود. ایران در مذاکرات لیسبون خواهان توقف تحریم های بین المللی شد اما همزمان اعلام کرد برنامه غنی سازی اورانیوم را متوقف نخواهد کرد.

استانبول؛ مذاکرات پرحاشیه و بی‌نتیجه

استانبول ترکیه در دوره محمود احمدی نژاد میزبان مذاکرات بین ایران و گروه ۱+۵ شد. این مذاکرات همراه با جنجال هایی درباره سانسور لباس کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اروپا در روزنامه های ایران همراه شد. خانم اشتون پس از این نوع خاصی از پوشش را برای حضور در مذاکرات برمی‌گزید که خود این موضوع این بار توجه رسانه های غیرایرانی را جلب می‌کرد. چند دور مذاکرات استانبول بدون توافقی به پایان رسید. نه ایران از غنی‌سازی اورانیوم دست کشید و نه دولت های ۱+۵ لغو تحریم های سازمان ملل را بدون توقف غنی‌سازی پذیرفتند.

بغداد؛ در میان طوفان شن تلاش برای توقف غنی‌سازی ۲۰ درصدی

پایتخت عراق یک بار در اواخر دوره محمود احمدی نژاد میزبان مذاکرات اتمی بود. این مذاکرات زمانی آغاز شد که عراق همچون ایران درگیر گردوغبار محلی ناشی از خشکسالی بود به شکلی که فرود هواپیمای اعضای گروه ۱+۵ یک با مشکلاتی رو به رو شده بود و در پایان مذاکرات طوفان شن باعث شد هیات‌های مذاکره‌کننده نتوانند به موقع به کشورهایشان بازگردند. نتیجه مذاکرات بغداد انتقال نگرانی قدرت های جهانی درباره غنی سازی ۲۰ درصدی در ایران و توافق بر سر میزبانی مسکو بود.

مسکو؛ درخواست تعطیلی تاسیسات فردو

پایتخت روسیه در سال ۱۳۹۱ برای اولین و آخرین بار میزبان مذاکرات اتمی بود. درخواست گروه ۱+۵ در مسکو توقف غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۲۰ درصد و تعطیلی تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم فردو در نزدیکی قم بود. سرگئی ریابکوف، معاون وزارت خارجه روسیه گفته بود که بزرگترین مانعی که در مسیر این مذاکرات قرار دارد، مواضع طرفین در قبال همدیگر است که بسیار پیچیده و ترمیم آن دشوار است.

آلماتی؛ پیشنهاد مشروط کاهش تحریم‌ها به ایران

آلماتی پایتخت سابق و بزرگترین شهر قزاقستان هم بیشتر از یک بار میزبان مذاکرات اتمی ایران بوده است. کشورهای ۱+۵ در آلماتی پیشنهاد کرده بودند در صورت توقف غنی سازی ۲۰ درصدی، از میزان تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران کاسته شود. سعید جلیلی در آلماتی گفته بود «مدعیان تحریم‌های فلج کننده دریافتند که این فشارها نتیجه ای ندارد.» آلماتی باز هم میزبان مذاکرات اتمی شد اما این آخرین مذاکرات علنی اتمی در زمان دولت احمدی نژاد بود.

مسقط؛ میزبان موفق مذاکرات پنهانی

پایتخت عمان همزمان با مذاکرات علنی ایران و گروه ۱+۵ با موافقت آیت الله علی خامنه‌ای و تلاش سلطان قابوس پادشاه وقت عمان میزبان مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا در سطح معاونان وزارت خارجه دو کشور بود. باراک اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا در این مذاکرات با اصل غنی‌سازی اورانیوم در ایران موافقت کرد. مسقط پس از علنی شدن مذاکرات ایران و آمریکا میزبان مذاکرات علنی ایران و گروه ۱+۵ شد.

نیویورک؛ اولین دیدار وزرای خارجه ایران و آمریکا پس از سه دهه

وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده برای اولین بار پس از انقلاب بهمن ۵۷ در مهرماه ۱۳۹۲ این شهر با هم دیدار کردند. این ملاقات ابتدا در قالب گروه ۱+۵ و سپس به طور دوجانبه برگزار شد. جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا در خاطرات خود گفته که در این ملاقات محمدجواد ظریف را جواد صدا می کرده و در برابر از او خواسته بوده، او را هم جان خطاب قرار دهد.

لوزان؛ تفاهم تاریخی ایران و آمریکا

شهر لوزان سوئیس مدتی در ماه های پایانی مذاکرات اتمی که منجر به توافق برجام شد، میزبان مذاکرات بود. ایران و گروه ۱+۵ در این شهر توانستند درباره مفاد اصلی برجام، به توافق برسند. منتقدان دولت وقت ایران می گفتند این شهر محل امضای توافقی است که به امپراتوری عثمانی پایان داد و انتخاب لوزان را برای میزبانی مذاکرات نادرست می دانستند. توافق اتمی لوزان که در فروردین ۱۳۹۴ به دست آمد مفاد اصلی توافق نهایی را شکل می داد و برای اولین بار نام این توافق را که برجام شد، اعلام می‌کرد. در جریان مذاکرات لوزان اعضای هیات آمریکایی از جمله جان کری، وزیر خارجه این کشور، برای تسلیت درگذشت مادر رئیس جمهور وقت ایران در هتل هیات ایرانی حاضر شد و با حسین فریدون برادر رئیس جمهور اسلامی ایران که در مذاکرات حاضر بود، دیدار کرد. انتشار تصاویر شیوه همدردی آنها، نشانه‌ا‌‌ی جدی از تلاش ایالات متحده برای نزدیک شدن به جمهوری اسلامی ایران تعبیر شده بود.

وین؛ تولد برجام و میزبان ناکام احیای آن

وین، مقر آژانس بین المللی انرژی اتمی که بارها و بارها میزبان مذاکرات هسته ای ایران بوده در تیر ۱۳۹۴ شاهد مهمترین اتفاق در پرونده اتمی جمهوری اسلامی ایران بود و ایران و گروه ۱+۵ در آن به توافق برجام دست پیدا کردند که تحریم های اتمی و حتی تسلیحاتی ایران را در برابر برخی از محدودیت‌های هسته ای رفع کرد. وزیر خارجه روسیه برای اعلام رسمی توافق در وین نماند و این شهر را ترک کرد که بعدها از سوی وزیر خارجه ایران گفته شد علامتی از ناخرسندی مسکو از حل بحران اتمی ایران و نزدیک شدن به ایالات متحده بوده است. پس از خروج آمریکا از برجام، وین نزدیک به یک سال محل مذاکرات احیای این توافق بود.

دوحه: ایران و آمریکا بدون ۱+۵ اما با واسطه

پایتخت قطر تازه ترین میزبان مذاکرات اتمی ایران است. امیر قطر برای این میزبانی تلاش زیادی بین تهران و واشنگتن انجام داده و ایران که به طور سنتی عمان را به عنوان محل مذاکرات هسته‌ای در منطقه خلیج فارس انتخاب می کرد، فرصت میزبانی را به آن کشور داده است. مذاکره‌کنندگان ایران و آمریکا به خواسته آیت‌الله خامنه‌ای در دو محل جداگانه هستند و مذاکره‌کننده اتحادیه اروپا متون مذاکرات را بین این دو کشور ردوبدل می کند.