علائم بیماری هاشیموتو و روش های تخشیص و درمان

غده تیروئید یکی از مهم‌ترین غدد درون‌ریز بدن است. این غده در ناحیه جلو گردن و بر روی غضروف‌های تراشه به شکل دو بال پروانه قرارگرفته است. عملکرد اصلی غده تیروئید تولید هورمون تیروئید است که پدیده سوخت‌وساز یا متابولیسم بدن را تنظیم می‌کند، به‌این‌ترتیب غذای میل شده در بدن به انرژی تبدیل می‌شود. بعلاوه هورمون تیروئید برای رشد نمو جنین و شکل‌گیری و تکامل سیستم اعصاب مرکزی او و نوزادان و کودکان حیاتی است.اصطلاح تیروئیدیت‌ها به التهاب غده تیروئید اطلاق می‌شود. واکنش التهابی می‌تواند ناشی از عفونت غده تیروئید و یا یک پدیده خود ایمنی باشد.

بیماری هاشیموتو چیست؟

بیماری هاشیموتو یا تیروئیدیت مزمن لنفوسیتیک شایع‌ترین نوع تیروئیدیت در انسان است. این بیماری نخستین بیماری خودایمنی است که در سال ۱۹۱۲ به‌وسیله یک پزشک ژاپنی بنام هاکارو هاشیموتو کشف شد و بیماری به نام او ثبت گردیده است. در این بیماری مواد غیرطبیعی بنام آنتی‌بادی یا پادزهر از سیستم ایمنی بدن علیه غده تیروئید به داخل خون ترشح می‌شوند. این آنتی‌بادی که اصطلاحاً آنتی‌بادی ضد آنزیم پراکسیداز تیروئید نامیده می‌شود عمدتاً علیه یکی از آنزیم‌های ضروری در چرخه سنتز هورمون تیروئید که آنزیم تیروئید پراکسیداز نام دارد وارد عمل می‌گردد و عملکرد آن را مختل می‌کند و به‌تدریج باعث اختلال عمل غده تیروئید و بروز کم‌کاری آن می‌شود. رسوب سلول‌های لنفاوی نیز در غده تیروئید باعث تخریب و فیبروز نسج آن می‌گردند. علت اصلی روند خود ایمنی ناشناخته است و می‌تواند با سایر بیماری‌های خود ایمنی مانند دیابت نوع 1 یا بیماری سلیاک، لوپوس و سایر بیماری‌های خود ایمنی همراه باشد. عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن دخالت دارند. مصرف بیش‌ازاندازه ید، کمبود سلنیوم و برخی از بیماری‌های عفونی از مهم‌ترین عوامل محیطی مسئول شناخته‌شده‌اند.

عوامل مستعد کننده زیادی به‌ویژه استعمال دخانیات، استرس، کم‌خوابی، مصرف غذاهای کم‌کالری، سوءتغذیه و کم‌تحرکی در سبک زندگی وجود دارند که به ایجاد بیماری هاشیموتو کمک می‌کنند.

 عوامل خطر دیگر شامل موارد زیر هستند:

جنسیت: بیماری هاشیموتو بیشتر زنان را به خود مبتلا می‌کند. محققان تصور می‌كنند كه هورمون‌های جنسی در این امر نقش بسزایی دارند.

سن: احتمال ابتلا به بیماری هاشیموتو با افزایش سن افزایش می‌یابد. این خطر برای زنان، افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند و هرکسی که دارای یک بیماری خود ایمنی باشد نیز بیشتر است.

یائسگی: کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی ممکن است بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارد.

علائم بیماری هاشیموتو

این بیماری در سنین بین 30 تا 50 سال شایع‌تر بوده و معمولاً زنان بیشتر از مردان مبتلا می‌شوند. این بیماران اغلب علائمی ندارند، به‌جز مختصر احساس فشار در ناحیه گردن و احساس خستگی. در مراحل ابتدایی یک گواتر سفت و کمی نامنظم تشکیل می‌شود که به‌تدریج بزرگ‌تر شـده و ممکن است در حدود 10 درصد موارد بااحساس درد همراه باشد. با بروز کم‌کاری تیروئید بیمار علائم و نشانه‌های بالینی کم‌کاری تیروئید را پیدا می‌کند که شامل خستگی، افسردگی، افزایش وزن، عدم تحمل به سرما، خواب‌آلودگی، موهای خشک و شکننده، یبوست، خشکی پوست، گرفتگی و خشونت صدا، کاهش تمرکز، دردهای مبهم بدن، تورم و پف آلودگی صورت، اختلال سیکل قاعدگی در زنان و تورم پاها می‌باشند. با شدت گرفتن کم‌کاری تیروئید، ممکن است پف دور چشم، کاهش ضربان قلب، کاهش دمای بدن و نارسایی قلبی وجود داشته باشند. در عمیق‌ترین شکل خود، کم‌کاری تیروئید شدید ممکن است منجر به اغما شده و تهدیدی برای زندگی باشد. کم‌کاری تیروئید درمان‌نشده می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب، بدتر شدن نارسایی قلبی و تجمع مایع در اطراف ریه‌ها (پلورال افیوژن) یا قلب (پریکاردیال افیوژن) شود.

علائم و نشانه‌های دیگر عبارت‌اند از:

تورم غده تیروئید (به دلیل التهاب) که می‌تواند باعث احساس گرفتگی یا پری در گلو شود.

یک توده در جلوی گردن از غده تیروئید بزرگ‌شده به نام گواتر.

مشکل در بلع مواد جامد یا مایعات به دلیل بزرگ شدن غده تیروئید و ایجاد فشار بر مری

کم‌کاری تیروئید درمان‌نشده در دوران بارداری می‌تواند خطر سقط‌جنین، تولد زودرس و تولد نوزاد مرده را افزایش دهد یا ممکن است باعث افزایش خطرناک فشارخون در اواخر بارداری شود (به نام پره اکلامپسی). کم‌کاری تیروئید درمان‌نشده همچنین می‌تواند بر رشد و نمو فیزیکی و رشد مغز کودک تأثیر بگذارد.

تشخیص بیماری هاشیموتو

برای تشخیص تیروئیدیت هاشیموتو، پزشک باید علائم و شکایات معمول در کم‌کاری تیروئید را ارزیابی کند، گردن برای بزرگ شدن غده تیروئید بررسی شود و شرح‌حال دقیق اعضای خانواده را انجام دهد. آزمایش خون برای تشخیص این بیماری ضروری است. در مراحل اولیه تیروئیدیت، سطح هورمون‌های تیروئید (T3) و (T4)  ممکن است طبیعی باشد. با پیشرفت کم‌کاری تیروئید، سطح هورمون تیروئید کاهش می‌یابد و سطح هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) بالا می‌رود. مفیدترین روش برای تعیین وضعیت تیروئید اندازه‌گیری TSH در خون است. TSH توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود. با پایین آمدن سطح هورمون تیروئید، غده هیپوفیز با ترشح بیشتر هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH)  پاسخ می‌دهد. افزایش TSH می‌تواند درواقع ماه‌ها یا سال‌ها قبل از سقوط هورمون‌های تیروئید مقدم باشد، بنابراین اولین نشانه کم‌کاری تیروئید ممکن است افزایش سطح TSH حتی در حالت طبیعی بودن سطح هورمون‌های تیروئید باشد. ترکیبی از سابقه بالینی بیمار، غربالگری آنتی‌بادی و اسکن یا سونوگرافی تیروئید می‌توانند به تشخیص دقیق مشکل تیروئید کمک کنند. آزمایش خون معمولاً شامل اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های ضد تیروئید پراكسیداز (Anti-TPO) است. اگر آنتی‌بادی ضد TPO در سطح بالایی قرار داشته باشد، تشخیص به‌راحتی داده می‌شود. در اوایل دوره بیماری، ممکن است بیمار آنتی‌بادی منفی داشته باشد. سونوگرافی غده تیروئید نیز می‌تواند برای تشخیص تیروئیدیت هاشیموتو کمک‌کننده باشد.

درمان هاشیموتو

همه افراد مبتلابه بیماری هاشیموتو دچار کم‌کاری تیروئید نمی‌شوند. اگر بیماری هاشیموتو پیشرفت کند به کم‌کاری تیروئید منجر می‌شود. درمان بیماری هاشیموتو نوعی هورمون تیروئیدی مصنوعی به نام قرص لووتیروکسین است. این دارو عملکرد طبیعی تیروئید را بازیابی می‌کند. لازم است که بیماران هرروز تا آخر عمر آن را مصرف کنند. قرص لوتیروکسین علاوه بر تأمین هورمون تیروئید موردنیاز بیمار نیاز بیمار به کوچک کردن گواتر از طریق سرکوب تولید هورمون TSH از غده هیپوفیز کمک می‌کند. گواتر ممکن است بعد از یک دوره 6 تا 18 ماهه در بیشتر بیماران کوچک شود. این بیماران حداقل سالیانه باید توسط پزشک معالج خود تحت نظر باشند تا دوز داروی مصرفی در صورت لزوم تصحیح شود. ازآنجاکه کم‌کاری تیروئید و بیماری هاشیموتو توسط داروها کنترل می‌شوند، عمل جراحی برای برداشتن غده تیروئید لازم نیست؛ اما درم واردی که بیمار دچار گواتر حجیم بوده و با مصرف قرص تیروئید تغییری در اندازه آن ایجاد نشده، ازنقطه‌نظر زیبایی و همچنین برطرف کردن اثر فشاری آن بر تراشه و مری ضرورت پیدا می‌کند.

رژیم غذایی خاصی برای بیماری هاشیموتو وجود ندارد و هیچ مدرکی مبنی بر تأثیر هر نوع ماده غذایی خاص در وخیم شدن یا بهبود شرایط وجود ندارد؛ اما برخی از غذاها، داروها یا مکمل‌ها ممکن است بر توانایی فرد در جذب قرص لووتیروکسین تجویزی تأثیر بگذارند. ازجمله مکمل‌های آهن و کلسیم، داروی زخم معده مثل شربت‌های ضد اسید معده و یا ترکیبات کاهنده اسید معده مثل امپرازول و داروهای موجود در این گروه، سوکرالفات و کلستیرامین. مصرف آن‌ها چهار ساعت قبل یا بعد از مصرف قرص لووتیروکسین ممکن است این مشکل را برطرف کند. خوب غذا خوردن و داشتن یک سبک زندگی سالم، ورزش، خواب خوب و کنترل استرس، می‌تواند به سیستم ایمنی بدن کمک نماید و احتمال خطر ابتلا به بیماری هاشیموتو را کاهش دهد.