معمولاً هورمون تستوسترون به صفات مردانه نسبت داده می‌شود. این در حالی است که بدن زنان هم تستوسترون تولید می‌کند. در آزمایش تستوسترون سطح خیلی کم یا خیلی زیاد آن در مردان، نشان دهنده وجود مشکلات و بیماری‌های جدی در افراد است.
در مردان، تولید تستوسترون در بیضه‌ها صورت می‌گیرد. در زنان، تولید این هورمون بر عهده تخمدان ها است. تستوسترون در قبال ویژگی‌های بدنی از جمله رویش موهای بدن، جرم عضلانی و قدرت بدنی نقش دارد. در مردانی که دچار کمبود تستوسترون هستند، این خصیصه‌های مردانه نیز تضعیف می‌شوند. این در حالی است که زنانی با تستوسترون بالا، سطح بیشتری از این ویژگی‌ها را تجربه می‌کنند.
اگر تصور می‌کنید سطوح تستوسترون بدن شما در حد مناسبی قرار ندارند، بهتر است در فکر انجام آزمایش تستوسترون باشید. برای این منظور می‌توانید هر چه سریع‌تر با بهترین پزشک متخصص غدد و متابولیسم مشورت کنید.
سطوح عادی و غیرعادی تستوسترون
سطح عادی تستوسترون در مردان بین 300 الی 1000 نانوگرم در دسی لیتر است (نانوگرم/ دسی لیتر). این مقدار در زنان بین 15 الی 70 نانوگرم/ دسی لیتر قرار می‌گیرد. ضمناً طبیعی است که در طول عمر افراد، میزان تستوسترون بدنشان تغییر کند.
مقدار تستوسترون به صورت طبیعی و با توجه به سن افراد تغییر می‌کند. پس از 40 سالگی، تستوسترون مردان به طور میانگین با نرخ حداقل 1% در سال کاهش می‌یابد. برخی نشانه‌های تستوسترون کم از جمله ناتوانی نعوظ، به وفور در مردان بالای 40 سال دیده می‌شوند. تستوسترون کم به وفور در افراد چاق فارغ از سن آن‌ها رویت می‌شود.
شایع‌ترین بیماری مربوط به تستوسترون در مردان “هیپوگنادیسم” است. از این بیماری تحت عنوان بیماری تستوسترون کم نیز یاد می‌شود. در صورتی که یک یا چند مورد از این نشانه‌ها در شما وجود داشته باشند، سطح تستوسترون به صورت غیرعادی در حد پایینی قرار می‌گیرد.
- کاهش میل جنسی
- ناتوانی در دستیابی به نعوظ (اختلال نعوظ)
- ناتوانی در تولید مثل (عقیم شدن)
- خستگی کُلی
در زنانی که سطح تستوسترون شان بیش از حد بالا باشد، موهای روی صورت افزایش می‌یابند، لحن صداشان مردانه می‌شود و حجم پستان‌هایشان کاهش می‌یابد. تستوسترون خیلی زیاد در زنان، یکی از عوامل بروز آکنه تلقی می‌شود.
یک علت بالقوه تستوسترون بیش از حد در زنان، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. PCOS در باردار شدن اختلال ایجاد می‌کند و با چرخه قاعدگی تداخل خواهد داشت.
سطوح تستوسترون بیش از حد بالا یا پایین در مردان و زنان می‌تواند نشانه‌ای از سایر مشکلات جسمانی باشد. بالا بودن سطح تستوسترون، نشانه‌ای از سرطان تخمدان یا بیضه است. سطوح پایین تستوسترون نشان دهنده وجود یک بیماری مزمن یا آسیب‌دیدگی غده هیپوفیز است. وظیفه این غده آزادسازی هورمون‌ها است.
در پسربچه‌ها و دختربچه‌ها معمولا علائم تستوسترون غیرعادی شدیدتر هستند. آزمایش تستوسترون برای پسران و دخترانی که رشد خوبی نداشته‌اند یا بچه‌هایی که والدینشان متوجه تأخیر بلوغ در آن‌ها شده‌اند تجویز می‌شود.
پسرانی با سطح کم تستوسترون رشد آهسته‌ای را تجربه می‌کنند. هیچ گونه مویی روی صورت آن‌ها رشد نمی‌کند و عضلاتشان به خوبی توسعه نمی‌یابند. دخترانی با تستوسترون بالا نیز دچار تأخیر در قاعدگی می‌شوند یا موهای بیش از حدی روی بدنشان رشد می‌کند. پسرانی با تستوسترون زیاد در سنین پایین و با شدت زیاد وارد دوران بلوغ می‌شوند.
بیشتر بخوانید: آزمایش FBS و علائم بالا آن در آزمایش خون
تستوسترون بیش از حد یا هایپرپلازی مادرزادی غده فوق کلیوی
در برخی موارد تستوسترون بیش از حد به دلیل بیماری به اسم هایپرپلازی مادرزادی غده فوق کلیوی (CAH) ایجاد می‌شود. تستوسترون بیش از حد منجر به این می‌شود که پسران دچار آلت‌های تناسلی بیش از حد بزرگ شوند. زنان نیز اندام تناسلی غیرعادی را در هنگام تولد تجربه کنند.
در مواردی خاص، CAH منجر به ایجاد صدای به شدت خشن در مردان و رویش مو روی صورت در زنان می‌شود. می‌توان CAH را سریعاً در کودکان تشخیص داد. این بیماری منجر به ظهور علائمی همچون کم آبی، عادت‌های غذایی نامطلوب و سایر علائم می‌شود. همچنین می‌تواند رشد اندک را در پی داشته باشد. هر چند این امکان وجود دارد که فردی دچار این بیماری باشد و در سن پایین قد بلندی داشته باشد.
آزمایش تستوسترون چگونه انجام می‌شود؟
بررسی سطح تستوسترون، از طریق یک آزمایش خون ساده صورت می‌گیرد. این آزمایش معمولاً در فرصت صبحگاهی، هنگامی که مقدار تستوسترون در بالاترین حد قرار دارد انجام می‌شود. گاهی اوقات باید این تست را مجدداً انجام داد، تا صحت نتایج تأیید شود.
ممکن است پزشک از شما بخواهد که قبل از انجام آزمایش، مصرف هرگونه داروی تجویزی که به صورت بالقوه روی میزان تستوسترون تاثیرگذار هستند را متوقف نمایید. برخی داروها، که منجر به افزایش غیرواقعی سطح تستوسترون می‌شوند عبارتند از :
- استروئیدها (که پس از قطع مصرف، مقدار تستوسترون سریعاً کاهش می‌یابد)
- باربیتورات‌ها
- داروهای ضد انعقاد خون
- درمان‌های مبتنی بر آندروژن یا استروژن
برخی داروها، از جمله مواد افیونی، میزان تستوسترون را به صورت مصنوعی پایین می‌آورند. در صورتی که هر یک از داروهای فوق را مصرف می‌کنید، پزشک را در جریان بگذارید. آن‌ها تضمین می‌کنند که نتایج آزمایش تستوسترون از بیشترین دقت ممکن برخوردار باشند.
پزشک این قدرت را دارد که با توجه به علائم بیمار، دستور انجام برخی معاینات بدنی را بدهد. اگر پزشک متوجه علائم زیر در افراد مذکر شود، آنگاه درخواست معاینه بدنی را خواهد داد :
- از دست رفتن موی صورت
- کاهش وزن
- نشانه‌هایی از ژنیکوماستی، افزایش غیرعادی اندازه بافت پستان
- افزایش غیرعادی وزن
برای افراد مؤنث، پزشک در صورت مواجهه با علائم زیر، درخواست معاینه بدنی را می‌دهد :
- جوش‌های غیرعادی در ناحیه صورت
- رشد غیرعادی مو در مجاورت لب‌ها یا گونه (هیرسوتیسم)
- نازک شدن غیرعادی مو، یا کچل شدن سر
بیشتر بخوانید:نقش دوپامین در بدن
کیت‌های آزمایش خانگی تستوسترون، توسط چند شرکت به صورت گسترده به بازار عرضه شده‌اند. این کیت‌های آزمایشی، از بزاق برای ارزیابی سطح هورمون‌های بدن استفاده می‌کنند. پس از انجام آزمایش، نمونه‌ها برای بررسی‌های تکمیلی به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند.
مطالعات متعدد، از جمله مطالعه‌ای که روی تقریباً 1500 مرد بین سنین 20-29 سال انجام شده است، این نکته را تأیید نموده‌اند که بزاق، اندازه گیری نسبتاً دقیقی از میزان تستوسترون خون ارائه می‌دهد. این روش به طور خاص برای تشخیص هیپوگنادیسم در مردان مفید واقع می‌شود.
البته واقعیت این است که برخی منابع تحقیقاتی معتبر اذعان داشته‌اند که آزمایش مبتنی بر بزاق، چندان قابل اطمینان نیستند. این منابع علمی اعتقاد دارند که آزمایش‌های مکمل، از جمله آزمایش سرم خون، امری ضروری برای تضمین دقت آزمون‌های بزاق هستند.
چگونه می‌توان سطوح غیرعادی تستوسترون را درمان کرد؟
اگر گمان می‌برید مقدار تستوسترون بدن شما در حد غیرعادی قرار گرفته است، یا در دوران کودکی با مشکل رشد بدنی دست به گریبان بودید، لزوم انجام آزمایش تستوسترون را با پزشک خود در میان بگذارید. در حال حاضر، طیف وسیعی از گزینه‌های درمانی در دسترس هستند.
شایع‌ترین درمان به کار رفته برای تستوسترون کم، درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) است. در این روش، ماده جایگزین به صورت تزریقی، داروی پوستی، یا ژل موضعی حاوی تستوسترون اعمال می‌شود. وظیفه این ماده، جایگزینی تستوسترونی است که بدن از آن محروم شده است.
علیرغم اینکه این درمان رواج دارد، اما TRT با یک سری مخاطرات و عوارض جانبی هم همراه است، این مشکلات عبارتند از :
- وقفه تنفسی در خواب
- آکنه
- ایجاد لخته‌های خونی
- هایپرپلازی خوش خیم پروستات یا رشد پروستات
- افزایش بالقوه خطر حمله قلبی یا سکته
در صورتی که داروها یا مکمل‌هایی مصرف می‌کنید (همچون استروئیدها)، که به صورت بالقوه اثر غیرعادی را روی میزان تستوسترون به جا می‌گذارند، ممکن است پزشک از شما بخواهد که مصرف آن‌ها را متوقف کنید، یا داروهای جایگزینی را به شما توصیه کند.
همچنین پزشک به شما توصیه می‌کند که تغییراتی در سبک زندگی خود بدهید. هدف این است که سطوح تستوسترون را در حد متعادل‌تری قرار بدهید. انجام تمرینات ورزشی برای عضله سازی و کاهش وزن به شیوه صحیح و از طریق تغییرات در رژیم غذایی، از جمله این اقدامات محسوب می‌شوند.
بیشتر بخوانید: جوش های هورمونی چیست؟
نتیجه‌گیری
در صورتی که متوجه هرگونه علائم غیرعادی همچون ریزش مو، کاهش وزن و آکنه، علی الخصوص در سنین پایین‌تر از 40 سال شدید، شاید بهتر باشد که آزمایش تستوسترون را انجام بدهید. انجام این آزمایش به شما کمک می‌کند تا مشخص کنید آیا بیماری زمینه‌ای، آسیب‌های جسمانی یا سبک‌های زندگی وجود دارند؛ که روی میزان تستوسترون تولید شده در بدن شما اثرگذار باشند؟
در بسیاری موارد مقادیر تستوسترون به سادگی و با توجه به سن، رژیم غذایی، رژیم دارویی و حتی میزان فعالیت بدنی دستخوش تغییر می‌شوند. آزمایش تستوسترون نشان می‌دهد که سطوح تستوسترون تحت تأثیر افزایش طبیعی سن قرار دارند، یا اینکه عوامل جانبی که توسط فرد قابل کنترل هستند، روی آن‌ها تاثیرگذار هستند؟
برای کسب اطلاعاتی در مورد انجام آزمایش تستوسترون بهتر است به پزشک متخصص غدد و متابولیسم مراجعه کنید. امکان رزرو اینترنتی نوبت پزشک از طریق سایت درمانکده به سادگی امکانپذیر است. دسترسی به شماره تماس و آدرس مطب نیز از طریق درمانکده میسر شده است.
[sibwp_form id=5]
