این فضا به اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد

گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر حمید شهریاری، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و عضو شورای عالی فضای مجازی.

به نظر شما، جایگاه و اهمیت تشکیل شورای عالی فضای مجازی چیست؟
واقعیت این است که امروزه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی فضایی را به وجود آورده که «جامعه‌ی اطلاعاتی» در آن شکل گرفته که جامعه‌ را به سوی ساختاری دانش‌بنیان پیش می‌برد. این فضا تمام ساحت‌های حیات بشری را آن‌گونه تحت تأثیر قرار داده است که دنیای ما را در کمیت و کیفیت دچار تحولاتی عمیق ساخته است. در این میان، فضای تبادل اطلاعات با ابزارهایی قابل حمل مانند تلفن‌ها و رایانه‌های همراه در دسترس همگان قرار گرفته است و همه‌ی شهروندان می‌توانند در تولید محتوا و عرضه‌ی آن مشارکت کنند. بخش‌های خصوصی و دولتی نیز می‌توانند خدمات مضاعف خود را در تمام طول شبانه‌روز عرضه کنند و فرصت‌های مضاعفی را برای همه‌ی شهروندان پدید آورند. البته در کنار این فرصت‌ها، تهدیدهای امنیتی و اجتماعی و فرهنگی نیز به نحو فزاینده‌ای گسترش یافته است؛ از جنگ سایبری گرفته تا حملات رد خدمات و تولید اطلاعات مستهجن و خلاف اخلاق. همه‌ی این تهدیدها لزوم رسیدگی جدی به این فضای جدید را نشان می‌دهد و بخشی از اهمیتی است که موجب تأسیس این شورای مهم است.

شورای عالی مجازی بر اساس شرح وظیفه‌ی خود چه حوزه های مأموریتی را می تواند پوشش دهد؟
این شورا سیاست‌گذار اصلی و محوری فضای مجازی کشور‌ خواهد بود. برنامه‌ریزی کلان، نظام‌سازی، تعریف و تعیین قلمرو پروژه‌های ملی و نظارت بر آنها، تقسیم کار ملی بین دستگاه‌های اجرایی فعال و ایجاد هماهنگی بین آنها در این حوزه در کنار پایش مستمر فرصت‌ها و تهدیدهای این حوزه و نیز ایجاد بسترهای لازم برای تولید محتوای بومی متناسب با هویت ایرانی- اسلامی از مسئولیت‌های اصلی این شورا به حساب می‌آید.

به نظر شما تأکیدات رهبر معظم انقلاب و اهتمام ایشان نسبت به زمینه های پیشرفت کشور و لزوم مواجهه فعال و خردمندانه با موضوعاتی از این دست چه نقشی در فرایند تشکیل این شورا داشته است؟
رهبر معظم انقلاب از سال 1368 با تأسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، حضوری فعال و تأثیرگذار در فناوری اطلاعات کشور داشته‌اند. این دوراندیشی ایشان در 22 سال پیش قابل توجه است. همچنین در تغییر سیاست‌های سازمان تبلیغات اسلامی و بهره‌مندی از فناوری اطلاعات در این سازمان نیز توصیه‌هایی مهمی  داشته‌اند. پس از آن و در تمام سیاست‌های ابلاغی، ایشان به تمام حوزه‌ها و از جمله حوزه‌های فرهنگی، دولتی و قضایی همواره لزوم استفاده‌ی حداکثری از فناوری اطلاعات و ارتباطات را گوشزد کرده‌اند. ایشان همچنین در دستورهای اکید خود به مجموعه‌ی مدیران کشور، همواره توجه به حوزه‌های مختلف فضای مجازی را به عنوان امری بسیار مهم و جدی در مکتوبات و تذکرهای شفاهی مشهود توصیه کرده‌اند.

یکی دیگر از سیاست‌گذاری‌های مهم، تصویب سیاست‌های شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای در سال 1377 است که رهبر معظم انقلاب آن را ابلاغ نمودند و هنوز بسیاری از بندهای آن شایسته‌ی توجه ویژه در این حوزه و بر زمین مانده است. علیرغم تذکرات مؤکد ایشان به نخبگان و دست‌اندرکاران، مدتی طول کشید تا دیگر نخبگان کشور به اهمیت این حوزه توجه عمیق‌تری داشته باشند.

از پنج سال پیش که بنده دبیری شورای عالی اطلاع‌رسانی را بر عهده داشته‌ام، همواره بر این عقیده بوده‌ام که فضای تبادل اطلاعات کشور نیازمند رسیدگی حاکمیتی است. هنگامی که سند جامعه‌ی اطلاعاتی نیز تهیه می‌شد، چندین جلسه‌ی نخبگانی تشکیل شد و در آن این امر مورد تأکید و تأیید بسیاری از نخبگان این فن نیز قرار گرفت. برای توفیق این حوزه لازم می‌نماید که حاکمیت برای تحقق اهداف نظام در این حوزه حضوری فعال داشته باشد. مدتی طول کشید که نخبگان حوزه‌ی فناوری اطلاعات بتوانند توجیهاتی کافی برای نخبگان حوزه‌ی فرهنگ ارائه دهند؛ این‌که این حوزه تا چه حد می‌تواند در فرهنگ تأثیرگذار باشد. چون تأثیر این حوزه در اقتصاد قبل از این روشن شده بود.

از سوی دیگر ایجاد خدمات جذاب بر این بستر و تولید محتوای انبوه در شبکه و نیز توسعه‌ی شبکه‌های اجتماعی طی پنج سال اخیر موجب حصول این نتیجه‌گیری شد که ایجاد شورایی جامع که بتواند سیاست‌گذار اصلی این حوزه باشد، ضروری است. از سوی دیگر ادغام شوراهای موازی نیز با مشکلاتی مواجه شد و متوقف ماند. نهایتاً مجموعه‌ی این امور و عدم توجه کافی دیگران به حوزه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات، موجب شد که رهبر انقلاب به این جمع‌بندی برسند که باید شخصاً وارد میدان شوند و توجه دیگر نخبگان کشور را به این حوزه جلب کنند. بالاخره در یک روند راهبردی که در کمال موشکافی و با مشارکت بسیاری از نخبگان و دست‌اندرکاران این حوزه انجام گرفت، طرح تأسیس این شورای عالی مهم به دستور ایشان تدوین شده و حکم آن صادر گردید.

نکته‌ی بسیار جالب در کلمات ایشان برای بنده این بود که این حوزه به اندازه‌ی انقلاب اسلامی اهمیت دارد. ایشان در مقام تشبیه فرمودند که این فضا مثل یک رودخانه‌ی پر از آب و خروشان است که می‌آید و دائماً هم بر آب آن افزوده و خروشان‌تر می‌شود. اگر ما برای این رودخانه تدبیر کنیم و برنامه داشته باشیم؛ زه‌کشی کنیم و هدایت کنیم این رودخانه را تا به سد بریزد، می‌شود فرصت. اگر رهایش کنیم و برنامه‌ای برای آن نداشته باشیم، می‌شود یک تهدید. ایشان تأکید بسیاری بر اهمیت این فضا و لزوم مدیریت آن داشتند؛ به گونه‌ای که همه‌ی ارکان نظام باید نقش خاص خود را با حضوری فعال در این فضا ایفا کنند.

به نظر من علت این موضوع آن است که وقتی مردم و امام خمینی رحمة‌الله‌علیه نهال انقلاب اسلامی را کاشتند، مستکبران عالم آن را تهدیدی برای منافع خود دانستند. در این میان پیدایش فناوری‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی، فرصت‌ها و تهدیدهای انقلاب را چنان برجسته کرده که استمرار و تکامل انقلاب اسلامی منوط به توجه خاص و جدی و سرمایه‌گذاری نظام در این زمینه است. این یکی از جهاتی است که حوزه‌ی فضای مجازی را در نظر رهبری معظم به اندازه‌ی خود انقلاب اسلامی پراهمیت کرده است.