به گزارش آتیه‌آنلاین، مفهوم دروغ وسعت معنایی و کاربردی حیرت‌انگیزی دارد با وجود ظاهر غیراخلاقی آن، دارای کارکردهای بی‌شماری است به‌طوری‌که یکی از حلقه‌های ناگسستنی زنجیره زندگی ما را تشکیل می‌دهد.

بانگاهی به روابط اجتماعی مردم در ایران متوجه می‌شویم که‌هرچند این پدیده را ناپسند می‌دانیم اما به دلایل تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و…بسیار در متن و گفتمان‌های مردم ایران رواج دارد. ما بر آن هستیم که در سلسله گفت‌وگوهایی با ریشه‌یابی و بررسی علل و عوامل این مساله، رهنمودهایی در راستای حل این مساله ارایه کنیم.

انواع دروغ

معصومه صیدی در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین در تعریف انواع دروغ عنوان کرد: منظور از دروغ چیزی غیرواقعی و خلاف حقیقت است. دروغ همواره و در همه فرهنگ‌ها مذموم و ناپسند بوده و هست. روانشناسان دروغ را به سه دسته کلی تقسیم کرده‌اند: دروغ سفید که بیشتر جنبه فردی دارد و برای حفاظت فرد از خودش و احساساتش و یا دیگری این گونه دروغ می‌گوید و آسیبی نیز به کسی وارد نمی‌کند مانند وقتی که کسی احوالمان را می‌پرسد و اگر هم ناخوش باشیم می‌گوییم خوبم.

وی دروغ آبی را بیشتر مربوط به کمبود اعتماد به نفس افراد و ترس از تنها ماندن و طرد شدن دانست و ادامه داد: در این شکل از دروغ فرد سعی می‌کند با انکار علایق و سلایق شخصی با جمع یا گروهی همنوا شود و آسیب این نوع دروغ‌گویی بیشتر متوجه خود فرد دروغگو است.

صیدی دروغ سیاه را بدترین شکل دروغگویی خواند و گفت: افراد با برنامه ریزی و حساب شده به این نوع دروغگویی ترغیب می‌شوندو در این نوع دروغگویی خسارت، آسیب‌ و ناراحتی متوجه دیگری است. کلاهبرداری، زیر آب‌زنی، تخریب و... در این دسته قرار می‌گیرد.

عوامل زمینه‌ساز دروغ و دروغگویی؛ ساختار خانواده و جامعه

این دکترای روانشناسی در بیان مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز دروغگویی در افراد تاکیدکرد: دروغ مانند هر پدیده اجتماعی و روان‌شناختی دیگر موضوعی چند وجهی است و دلایل زیادی می‌توان برای آن برشمرد و همچنین می‌توان گفت همه افراد کم و بیش دروغ می‌گویند و هرکس برای دروغگویی خودش دلیلی دارد که می‌تواند خودآگاه و یا ناخودآگاه باشد.

صیدی اضافه کرد: یک بخشی از این موضوع مربوط به ساختار خانواده و جامعه می شود. مثلا در خانواده‌های پدر یا مادرسالار و کنترل‌گر هزینه خطا و اشتباه برای افراد خانواده و به خصوص کودکان بسیار بالا است و افراد به صورت ناخودآگاه به سمتی می‌روندکه بعضی از مسایل خودشان را پنهان کنند و دروغ بگویند تا کمتر آسیب ببینید و تنبیه شوند.

وی بااشاره به اینکه «بزرگ شدن در خانواده های پدر یا مادرسالار سبب کاهش اعتماد به نفس افراد می‌شود»، افزود: این مساله خود به ماندن در چرخه دروغگویی منجر می‌شود و در سطح کلان‌تر و جامعه نیز وقتی افراد تشویق به دروغگویی می‌شوند و یا از آن طریق انتفاعی به دست می‌آورند به آن‌سو می‌روند.

این دکترای روانشناسی اضافه کرد: به طور مثال می‌توان به مصاحبه‌های گزینشی و عقیدتی اشاره کرد که عملاً افراد را تشویق می‌کنند چیزی باشند به غیر از خودشان و یا در محیط‌های کاری نوع پوشش و حرف زدنشان تصنعی و مورد پذیرش جو آن سازمان باشد.

وی تلاش برای یکدست‌کردن جامعه و نپذیرفتن تفاوت‌ها و تنوع‌هارا نیز عاملی در راستای اجبار افراد به سمت دروغگویی خواند و گفت: در چنین فضایی افراد مجبور می‌شوند صادق نباشند که البته برای طولانی‌مدت این شیوه پاسخگو نخواهد بود و افراد از طرق مختلف به واکنش نشان دادن ترغیب می‌شوند.

راه‌های شناسایی افراد دروغگو

صیدی در پاسخ به پرسش «راه‌های شناسایی افراد دروغگوی حرفه‌ای» عنوان کرد: همه افراد کم و بیش دروغ می‌گوییم ولی به عنوان یک فرد دروغگو شناخته نمی‌شویم. فردی را می‌توان به عنوان آدمی دروغگو شناخت که تعداد دروغ‌هایی که می‌گوید بیش از حد نرمال است. اغراق در حرف‌هایش زیاد است. تناقض در صحبت‌هایش بالاست. حرف و عملش متفاوت است و متاسفانه شواهد و قرائن نشان می دهد که با فزونی و عادی شدن دروغگویی در جامعه مواجه هستیم.

پیامد فردی و اجتماعی دروغگویی

این روانشناس مهم‌ترین پیامد دروغ در سطح فردی و اجتماعی را از دست رفتن اعتماد خواند و افزود: زمانی که اعتماد به عنوان سرمایه اجتماعی مهم برای فرد و جامعه آسیب بییند تبعات سنگینی به دنبال خواهد داشت.

وی ادامه داد: در این شرایط افراد در سطح فردی به صورت محدودتر و محافظه‌کارانه‌تری وارد ارتباط با دیگران می‌شوند که خود این موضوع سلامت روان فردی و جمعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در سطح کلان نیز بی‌اعتمادی تبعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود را به همراه دارد.

صیدی با تصریح بر اینکه «بی‌اعتمادی در سطح کلان سبب می‌شود افراد به حرف‌ها و قول‌های دولت اعتمادی نداشته باشند» گفت: در چنین فضایی افراد تلاش می‌کنند که خواست‌های خود را از طرقی مانند مقاومت مدنی، فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و یا کف خیابان دنبال کنند.

این روانشناس اضافه‌کرد: دعوت از مردم برای پذیرفتن سختی‌ها و مشکلات معیشتی و اجتماعی و زندگی نوع دیگر مسئولان، عدم مسئولیت‌پذیری و... سبب کمرنگ‌تر شدن اعتماد عمومی بین مردم و بخصوص بین مردم و حاکمیت شده است.

این دکترای روانشناسی در بیان راهکار کاهش دروغ در سطح فردی تاکید کرد: واقف شدن به علت دروغگویی و تلاش برای حل‌کردن علل ریشه‌ای و زمینه‌ای دروغگویی، به وجود آوردن فضای امن در خانواده‌ها برای اینکه اعضای آن بدون ترس و نگرانی از عواقب اشتباه، بتوانند در مورد آن حرف بزنند.

صیدی ادامه داد: در سطح کلان‌تر نیز قابل نقدبودن دستگاه‌های دولتی، پاسخگویی به موقع و پذیرش اشتباهات می‌تواند به میزان زیادی دروغگویی را کاهش دهد.

گفت و گو: مهین داوری