فاصله بین نسل ها، مهم‌ترین مشکل تئاتر کودک و نوجوان

شهرام کرمی گفت: تئاتر کودک و نوجوان به دلیل گستردگی نمی‌تواند یک متولی داشته باشد بنابراین نیازمند هماهنگی بین نهادهای مختلف است و باید به معضلات تئاتر کودک و نوجوان به صورت کلان نگاه شود.

سومین نشست «مداد خیال» به منظور بررسی تئاتر کودک و نوجوان با حضور داود کیانیان، شهرام کرمی و بهزاد صدیقی روز گذشته ـ ۱۹ آذر ماه ـ در فرهنگسرای فردوس برگزار شد.

در این نشست شهرام کرمی ـ مدیر مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ـ با اشاره به تاریخچه تئاتر و بخش خصوص تئاتر کودک و نوجوان ایران گفت: عمر تئاتر کودک و نوجوان که یک جریان را در پس خود دارد، ۵۰ سال بیشتر نیست. امروز تئاتر کودک و نوجوان فقط در حوزه اجرا فعالیت نمی‌کند بلکه در حوزه‌های دیگر نیز فعال است.

مدیر تالار هنر ادامه داد: اولین سالن اختصاصی برای تئاتر در تئاتر کودک و نوجوان شکل گرفته و ما دو نسل در عرصه تئاتر کودک و نوجوان داریم که در این حوزه فعالیت می‌کنند، نسل اول در دهه ۴۰ و ۵۰ فعالیت گسترده‌ای داشتند و نسل دوم از دهه ۶۰ وارد این عرصه شده‌اند.

وی یکی از مهم‌ترین مشکلات تئاتر کودک و نوجوان فاصله بین نسل اول و دوم تئاتر کودک و نوجوان دانست و اظهارداشت: برخلاف تئاتر بزرگسال که نسل‌های مختلف در کنار یکدیگر فعالیت می‌کنند، در تئاتر کودک این امر انجام نمی‌شود. نسل دوم که جسور و خلاق بود و فعالیت مؤثری را آغاز کرد ‌توانست گسترده شود. اگر مراکز بیشتری برای ارائه آثار کودک و نوجوان وجود داشت چه بسا اتفاق بزرگتری را نیز شاهد بودیم. ما به جایی رسیده‌ایم که تالار «هنر» دیگر جوابگو نیست. در انجمن تئاتر کودک ۷۰ نفر عضو هستند و این یعنی که هرنفر باید سه سال یکبار، کار کند.

این درام نویس و کارگردان تئاتر در بخش دیگر سخنانش مطرح کرد: مهم‌ترین مشکل ما فقدان فعالیت حرفه‌ای در این حوزه است. فعالیت حرفه‌ای در تئاتر به این معنی است گروهی که شکل می‌گیرد، همگی فعال در حوزه تئاتر کودک بوده و سبک خاصی داشته باشند. در حال حاضر خیلی‌ها آسان وارد این حوزه می‌شوند و خیلی خوب هم مخاطب را جذب می‌کنند.

به گفته کرمی، مخاطبان کودک همیشه از آثار رضایت دارند که این رضایت معضلی را به نام معیار ایجاد می‌کند.

وی در تعریف تئاتر حرفه‌ای گفت: در تئاتر حرفه‌ای مخاطب گروه خود را می‌شناسد و با توجه به نیازهای خود به سراغ آن می‌رود. تئاتر حرفه‌ای در نگاه اول متکی به مخاطب است و باید به این سمت حرکت کنیم.

مدیر مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ادامه داد: ما گاهی با خواسته‌هایی مواجه‌ایم که بخشی از آن تأمین نمی‌شود، اما تئاتر همیشه با سختی همراه است. تئاتر کودک و نوجوان به دلیل گستردگی نمی‌تواند متولی داشته باشد و نیازمند هماهنگی است. باید به معضلات تئاتر کودک و نوجوان به صورت کلان نگاه شود. مشکل تئاتر ما این است که یک عده افراد بی‌استعداد در تئاتر وارد می‌شوند و در این عرصه هم می‌مانند و جای دیگران را پر می‌کنند.

داوود کیانیان ـ مدرس و پژوهشگر تئاتر کودک و نوجوان ـ دیگر کارشناس این نشست بود که در ابتدا با ابراز امیدواری از استمرار حرکت‌های مفید و ضروری همچون برگزاری این نشست‌های آسیب شناسی به آمار اجراهای صحنه‌ای تئاتر کودک و نوجوان در طول یک سال پرداخت و گفت:آمار اجراهای انواع تئاتر کودک و نوجوان در ایران به ویژه تهران، مشخص نیست. بخش‌های پژوهشی می‌توانند به پدیده‌ها عمق ببخشد، آماری که اعلام می‌کنم تجربی است، دقیق نیست، اما حدوداً می‌تواند درست باشد و از آن دفاع می‌کنم. بر این اساس حدوداً اجرای نمایش خلاق در ایران نمی‌تواند بیشتر از ۲۰ درصد باشد، زیرا مربیان آموزش لازم نمی‌بینند و تنها مرکز فعال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که آن هم اموزش به افراد محدودی را می‌دهد. بنابراین ۸۰ درصد پیش‌دبستانی از این امر خلاقانه دور هستند و ۲۰ درصد مابقی در مراکز خصوصی دوره می‌بینند.

وی آمار اجرای نمایش در کلاس درس را نیز در حد ۲۰ درصد عنوان کرد و توضیح داد: در واقع اجرای نمایش در کلاس درس تعطیل است و آموزش و پرورش به این قضیه اهتمامی ندارد. هر چند در کتاب بخوانیم از اول تا پنجم ابتدایی پس از هر درس نوشته شده است که نمایش دهیم اما چنین اتفاقی به دلایل گوناگون رخ نمی‌دهد.

وی ادامه داد: در تربیت معلم به جای آموزش نمایش خلاقانه، نمایش حرفه‌ای تدریس می‌شود. اجرای نمایش درباره کودکان و نوجوانان اصلاً در ایران وجود ندارد.در این زمینه آموزش و پرورش می‌تواند برای اولیا و مربیان متونی را داشته باشد، قانون می‌تواند در این زمینه فعال باشد که انجام نداده است.

وی در ادامه این آمار به حضور کودکان و نوجوانان در آثار حرفه‌ای اشاره کرده و آن را ۲ درصد دانست و در عین حال مطرح کرد: نمایش‌های حرفه‌ای برای کودکان و نوجوانان از آمارخوبی برخوردار است. پنج درصد نیز نمایش‌هایی هستند که حالت فاخر دارند، اما تجربی هستند. این آثار حرفه‌ای هستند، اما به دلیل اینکه تماشاگرها آسان‌پسند بار آمده، مخاطب ندارند. در دهه اخیر پنج نمایش را می‌توانم نام ببرم.

این پژوهشگر تئاتر حدود ۱۵ درصد آثاری که اجرا می‌شود را حرفه‌ای دانسته و افزود: این آثار معمولاً آنهایی هستند که در جشنواره‌ها جوایز را درو می‌کنند. از نظر من ۸۰ درصد آثار که تولید می‌شوند و حرفه‌ای و مخاطب‌پسند هستند، متوسط هستند و به دنبال اشکال و روش‌های جدید نمی‌روند.این رواج ۸۰ درصد سطح فرهنگی و هنری را نازل کرده است.

داوود کیانیان ادامه داد: من هم یک فعال تجربی در این عرصه هستم. در مملکت ما چرا دانشگاه ارزشی برای تئاتر کودک و نوجوان قائل نیست؟ این یعنی اهمیت به آن داده نمی‌شود. اصل دانشگاه در کنار کار تجربی باید وجود داشته باشد.

این نمایشنامه نویس تئاتر کودک با اشاره به این موضوع که تئاتر کودک و نوجوان متولی ندارد، گفت:دست‌اندرکاران تئاتر کودک و نوجوان از مشکلات خود مطلع هستند، اما ما باید روی پای خود حرکت کنیم. ما متولی نداریم. در دهه ۵۰، متولی تئاتر کودک کانون پرورش فکری بود و با همکاری آموزش و پرورش فعالیت تئاتر کودک را می‌کردند و هر مدرس یک مربی تئاتر داشت اما در حال حاضر چه کسی تئاتر کودک و نوجوان را در ایران مدیریت می‌کند؟ هر نهادی را نام ببریم با محدودیت‌های خاص این حوزه را مدیریت می‌کند. هیچ‌گاه این نهاد دور هم ننشستند تا راهکاری را ایجاد کنند تا به صورت جمعی متولی‌گری انجام دهند و متأسفانه این عملی نیست و باید روی خود حرکت کنیم.

وی با اشاره به برخی از مشکلات تئاتر کودک و نوجوان گفت: باید تشکل‌های مردم نهاد، به صورت خودجوش ایجاد شود در حالی که مسأله این تئاتر عدم آموزش آکادمیک است. تمام افراد فعال در این حوزه تجربی هستند. دانشگاه در این زمینه در سال گذشته فقط یک سمینار داشت اما ادامه نداشت، تبعیض در قراردادها وجود دارد. هنوز نفهمیدیم که چرا فاصله‌ای عمیق بین قرارداد تئاتر کودک و بزرگسال وجود دارد. اگر با من قرارداد خوب ببندد، اجرا می‌کنم. با این حال من سالی یکی دو پیشنهاد به مرکز هنرهای نمایشی داده‌ام که رد می‌شود.

کیانیان مجموعه کاستی‌های این حوزه را در ‌عدم نقد در حوزه تئاتر کودک و نوجوان، عدم اجرای هنرمندان نسل اول ، عدم وجود نشریات تخصصی تئاتر کودک و نوجوان ، کلیشه‌های اجرایی در ۸۰ درصد آثار، عدم پژوهش و... بررسی کرد.